عناصر اقتصادی کیفیت دادرسی مدنی با تأکید بر منابع فقهی

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، گروه حقوق خصوصی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران

2 استاد گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی،گروه حقوق، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران

3 استادیار موسسه آموزشی و پژوهشی حضرت امام خمینی (ره)، گروه حقوق، قم، ایران.

10.22034/ejs.2022.328460.1150

چکیده

زمینه و هدف: کیفیت دادرسی مدنی از موضوعات مهم و البته تاحدی مغفول در دادرسی مدنی است که مبتنی بر سه عنصر، دادرسی عادلانه، کاهش اطاله دادرسی و کاهش هزینه‌های دادرسی می‌باشد. در این مقاله تلاش شده عناصر اقتصادی کیفیت دادرسی مدنی با تأکید بر منابع فقهی تبیین و تحلیل گردد.
مواد و روش‌ها: مقاله پیش‌رو توصیفی - تحلیلی بوده و با استفاده از روش کتابخانه‌ای به بررسی موضوع پرداخته است.
ملاحظات اخلاقی: در مراحل مختلف نگارش مقاله، اصول اخلاقی و علمی از جمله بهره‌گیری علمی و دقیق از منابع علمی رعایت شده است.
یافته‌ها: یافته‌ها بر این امر دلالت دارد که اصل عقلایی و متعارف بودن هزینه‌های دادرسی، اصل انتقال‌پذیری مهمترین اصول و مؤلفه‌های حاکم بر هزینه‌های دادرسی مدنی است که تأثیر مهمی بر کیفیت دادرسی و تحقق دادرسی عادلانه دارد. در بین فقها نیز در خصوص حرام بودن پرداخت هزینه دادرسی اجماع وجود داشته و تنها اختلاف­نظر در خصوص ارتزاق قاضی از بیت‌المال است. رویکرد فقها در خصوص هزینه‌های دادرسی در راستای تقویت کیفیت دادرسی مدنی قابل ارزیابی است.
نتیجه‌: ضروری است میان هزینه‌های دادرسی متحمله و ارزش به دست آمده از دادرسی، همخوانی معقول و متعارفی وجود داشته باشد. جهت نیل به این منظور پرداختن به اصل تناسب مصداق بارزی از دادرسی عادلانه می‌باشد و شناسایی ابعاد این اصل ضروری می‌نماید.

کلیدواژه‌ها


- ابن ادریس، ابی جعفر محمد بن منصور بن احمد، السرائر، جلد دوم، بی‌جا، مؤسسۀ نشر الاسلامی، ۱۴۱۰.
- ابن براج، سعدالدین ابوالقاسم عبدالعزیز، المهذب، جلد اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۶.
- ابهری، حمید، آیین دادرسی مدنی (۳)، چاپ اول، بابلسر، انتشارات دانشگاه مازندران، ۱۳۹۳.
- احمدی، نعمت، آیین دادرسی مدنی، چاپ سوم، انتشارات اطلس، 1377.
- اسماعیل عبادی، محمد، «علل اطاله دادرسی و راه‌های جلوگیری از آن»، ماهنامه قضاوت، شماره سی و هشت، 1385.
- افشارنیا، طیب، حجت، مبین، اطاله دادرسی و توسعه قضایی، تهران، انتشارات خرسندی، ۱۳۸۹.
- الماسی، نجادعلی، درگاهی، بهنام، «درآمدی بر کیفیت دادرسی در فرایند دادرسی کارآمد»، مجلۀ دیدگاه‌های حقوق قضایی، شماره پنجاه و هشت، 1391.
- انصاری، مرتضی، المکاسب، جلد اول، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۳۷۲.
- بروجردی عبده، محمد، اصول محاکمات حقوقی، چاپ اول، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1397.
- پوراستاد، مجید، سعادت، مهسا، «اصل تناسب در آیین دادرسی مدنی»، تحقیقات حقوقی آزاد، شماره سی و پنج، 1396.
- تبریزی، جواد، أسس القضاء و الشهاده، قم، بی­نا، بی­تا.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، دایره المعارف علوم اسلامی – قضایی، جلد دوم، چاپ سوم، تهران، انتشارات گنج دانش، ۱۳۸۱.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، چاپ دهم، تهران، انتشارات گنج دانش، ۱۳۷۸.
- چوپان پسندآباد، محمد، «قاعدة حرمت اخذ اجرت بر واجبات»، مجله مطالعات اسلامی، شماره سی و هفت و سی و هشت، 1376.
- حائری شاه باغ، سید علی، شرح قانون مدنی، جلد اول، چاپ اول، تهران، انتشارات گنج دانش، بی‌تا.
- حبیبی، بهنام، حقوق و اقتصاد، چاپ اول، تهران، انتشارات جاودانه و جنگل، ۱۳۹۲.
- خدابخشی، عبدالله، حقوق دعاوی (تحلیل فقهی- حقوقی)، چاپ اول، تهران، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۹۲.
- خوانساری، محمد، منطق صوری، چاپ سی و سوم، تهران، انتشارات آگاه، ۱۳۸۶.
- خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، جلد اول، بیروت، دار الهادی، ۱۴۱۲.
- دادگر، یداالله، اخوان هزاوه، حامده، حقوق و اقتصاد، چاپ اول، تهران، انتشارات نور علم و پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۸۸.
- زراعت، عباس، محشای قانون آیین دادرسی مدنی، چاپ سوم، تهران، انتشارات ققنوس، ۱۳۸۹.
- سنگلجی، محمد، آیین دادرسی در اسلام، با تصحیح و تعلیق محمدرضا بندرچی، چاپ اول، قزوین، انتشارات حدیث امروز، ۱۳۸۱.
- شاول، استیون، مبانی تحلیل اقتصادی حقوق، ترجمه محسن اسماعیلی، تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ایران، ۱۳۸۸.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن على، مسالک الافهام الى تنقیح شرائع الاسلام، جلد چهلم، قم، موسسه المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۴.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن على، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، جلد سوم، قم، انتشارات داوری، ۱۴۱۰.
- شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ۱۴۱۳.
- صدرزاده افشار، سید محسن، آیین دادرسی مدنی و بازرگانی دادگاه­های عمومی و انقلاب، سه جلد در یک مجلد، چاپ ششم، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی، ۱۳۸۰.
- طباطبایی، سید محمدکاظم، العروه الوثقی، جلد ششم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۲۳.
- طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، حقوق اداری، چاپ پنجم، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۷۸.
- طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، جلد هشتم، تهران، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، ۱۳۸۷.
- عارفعلی، مجید، «هزینه دادرسی مدنی در حقوق ایران»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، بابلسر، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران، ۱۳۹۴.
- عاملی (شهید اول)، محمد بن مکی، غایة المراد فی شرح نکت الارشاد، جلد دوم، چاپ اول، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۴.
- عباسی، بیژن، مبانی حقوق عمومی، چاپ اول، تهران، انتشارات دادگستر، ۱۳۹۳.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تبصره المتعلمین فی احکام الدین، تهران، مؤسسه چاپ و نشر، ۱۴۱۱.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۹.
- غمامی، مجید، محسنی، حسن، اصول آیین دادرسی مدنی فراملی، چاپ اول، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۶.
- غمامی، مجید، محسنی، حسن، «اصول تضمین‌کننده‌ی عملکرد دموکراتیک در دادرسی و اصول مربوط به ویژگی‌های دادرسی مدنی»، فصلنامه حقوق، شماره هفتاد و چهار، 1385.
- فخلعی، محمدتقی، شیخی، مجیدرضا، «بررسی اشکال تخصیص ناپذیری قاعده حرمت اخذ اجرت بر واجبات»، مجله آموزه‌های فقه مدنی، شماره چهار، ۱۳۹۰.
- قره‌باغی، محسن، شاملو، حبیب‌الله، «تنقیح قوانین و راهکار اجرایی آن»، مجموعه مقالات همایش یکصدمین سال قانون‌گذاری، شماره سی و هشت، 1386.
- کریمی، عباس، «تنقیح و طبقه‌بندی قوانین به منظور تدوین قوانین جامع»، همایش یک صدمین سال قانون‌گذاری (مجموعه مقالات)، 1386.
- گلپایگانی، سید محمدرضا، کتاب القضا، قم، مطبعه الخی‌ام، ۱۴۰۱.
- متین دفتری، احمد، آیین دادرسی مدنی و بازرگانی، جلد اول، چاپ سوم، تهران، انتشارات مجمع علمی و فرهنگی مجد، ۱۳۸۸ الف.
- متین دفتری، احمد، آیین دادرسی مدنی و بازرگانی، جلد دوم، چاپ سوم، تهران، انتشارات مجمع علمی و فرهنگی مجد، ۱۳۸۸ ب.
- محسنی، حسن، آیین دادرسی مدنی فرانسه، چاپ دوم، تهران، گنج دانش، 1391.
- محسنی، حسن، «عدالت آیینی، پژوهشی پیرامون نظریه‌های دادرسی عادلانه مدنی»، فصلنامه حقوق، شماره یک، 1389.
- محقق اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائده و البرهان فی شرح الارشاد الاذهان، جلد هشتم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۳ الف.
- محقق اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، جلد دوازدهم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۳ ب.
- محقق ثانی، علی بن حسین عاملی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، جلد چهارم، قم، مؤسسة آل البیت (ع)، ۱۴۱۴.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام، جلد چهارم، تهران، انتشارات استقلال، ۱۴۰۹.
- محقق سبزواری، محمد باقر محمد مؤمن، کفایت الاحکام، اصفهان، مرکز نشر، بی­تا.
- مظفر، محمدرضا، منطق، ترجمه علی شیروانی، چاپ چهاردهم، قم، انتشارات دار العلم، ۱۳۸۴.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، جلد چهارم، چاپ سوم، تهران، انتشارات نامن، ۱۳۸۸.
- مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهه، قم، امام علی بن ابی طالب (ع)، ۱۴۲۶.
- موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم، فقه القضا، قم، منشورات مکتبه امیرالمؤمنین، ۱۴۰۸.
- موسوی بجنوردی، محمد، قواعد فقهیه، جلد دوم، چاپ دوم، تهران، انتشارات مجمع علمی و فرهنگی مجد، ۱۳۸۸.
- موسوی خمینی، سیدروح ا...، تحریرالوسیله، جلد دوم، چاپ اول، قم، مؤسسة دار العلم، بی‌تا.
- مهاجری، علی، مبسوط در آیین دادرسی مدنی، جلد چهارم، چاپ سوم، تهران، انتشارات فکرسازان، ۱۳۹۱.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد بیست و دوم، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۸.
- نجفی، شیخ محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج بیست و دوم، تهران، دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا.