تأثیر رانت خواری بر اقتصاد با رویکرد فقهی

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق و اندیشه امام خمینی(ره)، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/ejs.2022.333942.1193

چکیده

زمینه و هدف: رانت­خواری یکی از جلوه­های فساد است که آثار آن در حوزه اقتصاد بسیار قابل توجه است. پژوهش حاضر درصدد است تا به بررسی تأثیر رانت­خواری بر اقتصاد از منظر فقهی بپردازد.
مواد و روش‌ها: روش مورد استفاده در پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کیفری و مراجعه به متون فقهی، اسناد حقوقی، مقالات و تحقیقات نگاشته شده در این زمینه است.
ملاحظات اخلاقی: پژوهش حاضر با مبنا قرار دادن اصول اخلاقی در ارجاع­دهی و استفاده از منابع فقهی و متون دست اول نگارش شده است.
یافته‌ها: رانت­خواری دارای انواعی از رانت اطلاعاتی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، آموزشی، قضایی و امنیتی است و به دلیل دسترسی ایجاد کردن برای عده­ای و محروم ماندن عده­ای دیگر، از مظاهر ظلم و فساد است. در فقه، رانت­خواری عملی قبیح و حرام اعلام شده است.
نتیجه‌: شکوفایی اقتصادی نیازمند کار و تلاش مولد و دوری از روش­هایی است که باعث دسترسی عده­ای به منافع و محروم ماندن عده­ای دیگر شود. از این جهت، رانت باعث نابرابری، ظلم و ستم و همچنین شکل­گیری باندهای مافیایی ثروت و قدرت می­شود. فقه اسلامی مخالف ثروت­اندوزی نامشروع از جمله رانت­خواری است.

کلیدواژه‌ها


- قرآن کریم.
- امام ­جمعه­زاده، سید جواد، معصومی، سید داود، «رانتیریسم و تأثیر آن بر رابطه دولت و احزاب در ایران (1357-1330)»، مجله جستارهای سیاسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره یک، 1389.
- انصاری، مرتضی، فوائد الاصول، قم: انتشارات اسلامی، 1416.
- انصاری، مرتضی، المکاسب، تهران، مجمع الفکر اسلامی، 1415.
- بجنوردی، سید میرزا حسن، القواعد الفقهیه، قم، انتشارات اسماعیلیان، بی­تا.
- پیرمرادیان، محمدرضا، «حرمت اعانه بر اثم و اعانه به ظالم در رسانه­های خبری و مطبوعات از دیدگاه فقه اسلامی و با تأکید بر اندیشه فقهی امام خمینی (ره)»، فصلنامه سپهر سیاست، دوره دوم، شماره پنج، 1394.
- حاجی یوسفی، امیرمحمد، «رانت، دولت رانتیر و رانتیریسم: یک بررسی مفهومی»، مجله سیاسی-اقتصادی، شماره صد و بیست و پنج و صد و بیست و شش، 1376.
- حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران، نشر کتابچی، 1386.
- حسین خان، مشتاق، رانت­ها، رانت­جویی و توسعه اقتصادی؛ ترجمه محمد خضری، چاپ اول، نشر پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1386.
- حلی، حسن بن یوسف، تذکره الفقها، قم، انتشارات مؤسسه آل البیت، 1400.
- حلی، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد، تعلیق حسین موسوی کرمانی، علی پناه اشتهاردی و عبدالرحیم بروجردی، قم، نشر اسماعیلیان، 1387.
- خضری، محمد، رنانی، محسن، «رانت­جویی و پیامدهای اجتماعی آن»، نامه مفید، شماره چهل و پنج، 1383.
- شافعی، محمد بن ادریس، الام، بیروت، دارالفکر، 1403.
- شریعتی، شهروز، «چیستی و کاستی نظریه دولت رانتیر»، نشریه راهبرد، شماره یازده، 1386.
- شیخ الاسلامی، عباس، واحد، فرزانه، بشیریه، تهمورث، معظمی، شهلا، «دسترسی دادرسان به عدالت در نظام عدالت کیفری ایران در یک مطالعه‌ی کیفی»، تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، شماره چهل و نه، 1400.
- صادقی تهرانی، محمد، مفت­خواران از دیدگاه کتاب و سنت، انتشارات شکرانه، گروه محققین جامعه علوم القرآن، 1393.
- صدر، سید محمدباقر، اقتصادان، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1387.
- عسکری، محسن، «تأثیر درآمدهای نفتی بر ایجاد دولت رانتیر و دموکراسی»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، شماره سیزده، 1389.
- فاضل لنکرانی، محمد، احکام پزشکی و بیماران، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار علیه ­السلام، 1386.
- فرج­پور، مجید، فقر، فساد و تبعیض، موانع توسعه در ایران، تهران، نشر رسا، 1383.
- فضلی­نژاد، سیف الله، احمدیان، مرتضی، «اقتصاد رانتی در ایران و راه­های برون­رفت از آن»، مجله اقتصادی-ماهنامه بررسی مسائل و سیاست­های اقتصادی، دوره دهم، شماره یازده و دوازده، 1389.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، جلد دوم، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1365.
- کوچک­زاده، فرهاد، «دین و نگاه دینی امام خمینی (ره) به عنوان رهبر جامعه اسلامی از مقوله فساد»، نشریه بصیرت، 1398.
- کوشا، جعفر، «اعمال نفوذ برخلاف حق و مقررات قانونی»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، دوره اول، شماره یک، 1391.
- مطهری، مرتضی، عدل الهی، قم، نشر صدرا، 1386.
- مطهری، مرتضی، بیست گفتار، قم، نشر صدرا، 1376.
- مکارم شیرازی، ناصر، ربا و بانکداری اسلامی، تهیه و تنظیم ابولقاسم علیان نژادی، قم، انتشارات علی ابن ابی طالب، 1380.
- ملکی، علی، «گذار از اقتصاد نفتی به اقتصاد دانش بنیان و تحلیل نقش سیاست­های علم، فناوری و صنعت؛ مشخصات اقتصاد نفتی»، نامه سیاست علم و فناوری، دوره یکم، شماره یک، 1390.
- منتظری، حسینعلی، رساله استفتائات، تهران، نشر تفکر، 1373.
- موسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد، نگاهی به نقش سازمان­های اطلاعاتی در امنیت اقتصادی (با تأکید بر سیاست­های کلی اصل 44 قانون اساسی)، بولتن مطالعات امنیت اقتصادی، شماره دوازده، تهران، موسسه تدبیر اقتصاد، 1386.
- موسوی خمینی، سید روح الله، صحیفه امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، 1385.
- نجفی، محمدحسین، جواهر الکلام، محقق: شیخ عباس قوچانی، بیروت، درالاحیاء التراث العربیه، بی­تا.
منابع اینترنتی
-  طهماسبی، مـرتضی، مقالـه رانـت­خـواری و ویژه­خواهی از منظر اسلام، سرویس خبری کیهان، 20 دی 1393، قابل دسترسی در:
http://kayhan.ir/fa/news/34369