بررسی فقهی حقوقی تلف مبیع قبل از قبض و تاثیر آن بر انتقال مالکیت

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته حقوق خصوصی، گروه حقوق، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی ، قشم، ایران

2 استادیار و عضو هیأت علمی، دانشگاه رجاء، قزوین، ایران

3 استادیار، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/ejs.2022.336483.1216

چکیده

زمینه و هدف: بحث انتقال مالکیت و تلف مبیع قبل از قبض یکی از مورد ابتلا به در معاملات امروزی می‌باشد که بررسی مفهوم و آثار آن بر انتقال مالکیت لازم به نظر می‌رسد و در این مقاله تلاش شده به این مهم پرداخته شود.
مواد و روش‌ها: مقاله توصیفی - تحلیلی بوده و از روش کتابخانه‌ای استفاده شده است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: در بیع، به مجرد وقوع عقد، بایع مالک ثمن و مشتری مالک مبیع می­باشد اما مطابق تلف مبیع قبل از قبض، مبیع نزد بایع تلف شود از مال بایع تلف شده نه از ملک مشتری هر چند که مشتری از زمان تحقق بیع مالک مبیع شناخته می­شود. مالکیت مبیع در اثر عقد به خریدار منتقل می‌گردد. ولی ضمان معاوضی همچنان بر عهده فروشنده باقی می‌ماند تا تسلیم انجام شود.
نتیجه‌: انتقال مالکیت و تعهد به تسلیم مهمترین آثار عقد بیع به عنوان مصداق بارز عقود معوض تملیکی است. قبل از تسلیم، اگر مبیع تلف گردد،  فروشنده باید ثمنی را که در برابر مال تلف شده، گرفته است، به خریدار پس دهد. وجود خیار باعث می­شود که حتی با تسلیم نیز ضمان از بین نرود. بنابراین، وجود خیار در عقد بیع باعث می‌شود که حتی با وجود تسلیم نیز ضمان بایع نسبت به تلف مبیع از بین نرود.

کلیدواژه‌ها


- اعظمی، فرحناز، مطهری­خواه، ذبیح، «بحث و بررسی قاعده تلف مبیع قبل از قبض»، دومین همایش علوم انسانی اسلامی، انجمن علمی علوم اجتماعی ایران، 1394.
- امامی، سید حسن، حقوق مدنی، جلد سوم، چاپ چهارم، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه، 1377.
- انصاری، شیخ مرتضی، المکاسب، جلد سوم، قم، انتشارات مجمع الفـکر الاسلامى، 1413.
- انصاری، شیخ مرتضی، المکاسب، جلد اول، بیروت، مؤسسة النور، 1410.
- بهرامی احمدی، حمید، قواعد فقه، جلد اول، چاپ دوم، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1388.
- پرهام مهر، حمیدرضا، ضیاءجلدی، ایمان، «امکان­سنجی تسری قاعده تلف مبیع پیش از قبض در خریدهای اینترنتی»، مجله دادرسی، شماره صد و سی و هست، 1398.
- جبعی عاملی، محمد بن مکی، الدروس الشرعیه، جلد چهارم، قم، مطبعه الاداب، 1360.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، جلد سوم، چاپ دوم، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1378.
- حسینی، سید محمد، فرهنگ لغات و اصطلاحات فقهی، چاپ اول، تهران، انتشارات سروش، 1385.
- حسینی مراغی، عبد الفتاح، العناوین، جلد دوم، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1418.
- حلی، ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن (محقق حلی)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، بیروت، دارالفکر، 1373.
- حلّى (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، تذکرة الفقهاء، جلد اول، قم - ایران، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1414.
- حماد، نزیه، معجم المصطلحات الاقتصادیه فی لغه الفقهاء، جلد سوم، دمشق، دار القلم، 1429.
- خدابخشی، حسن، عربیان، اصغر، «ضمان معاوضی و آثار آن در قاعده تلف مبیع قبل از قبض»، مجله مبانی فقهی حقوق اسلامی، شماره ده، 1391.
- خمینی، روح ا...، کتاب البیع، جلد اول، چاپ دوم، نجف، نشر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، 1391.
- خوانساری، احمد، جامع المدارک، جلد سوم، تهران، مکتبه الصدوق، 1394.
- خوری شرتونی لبنانی، سعید، اقرب الموارد فی رفضح العربیه و الشوارد، جلد اول، قم، انتشارات آیه ا... مرعشی، 1403.
- خویی، ابوالقاسم، مصباح الفـقاهه، جلد ششم، قم، انـتشارات حاجیانی، 1366.
- زبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، جلد اول، بیروت، المکتبه الحیات، 1414.
- زراعت، عباس، قواعد فقه مدنی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات جنگل، 1388.
- سرب‌ها، سید محمدجواد، «قاعده تلف مبیع قبل از قبض»، سومین کنفرانس بین‌المللی علوم اسلامی، پژوهش‌های دینی و حقوق، 1399.
- سلطانی­نژاد، هدایت ا...، «ضمان معاوضی»، فصل‌نامه مفید، شماره هجده، 1378.
- سیستانی، سید على، منهاج الصالحین، جلد دوم، مشهد، نشر پیام طوس، 1440.
- شهیدی، مهدی، سقوط تعهدات، چاپ سوم، تهران، کانون وکلای دادگستری، 1373.
- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل المسائل الشریعة، جلد داوزدهم، بیروت، احیاء دارالتراث، 1114.
- طباطبایی، سید محمدصادق، جعفری خسروآبادی، نصرالله، «بررسی فقهی حقوقی قاعده (تلف مبیع در زمان خیار)»، مجله پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، شماره نوزده، 1389.
- طباطبایی، علی بن محمد، ریاض المسائل فی بیان الاحکام، جلد اول، قم، موسسه آل البیت، 1401.
- طباطبایی یزدی، محمد کاظم، حاشیه بر مکاسب، جلد دوم، تهران، چاپ سنگی، 1317.
- طبرسی، فضل بن الحسن، تفسیر مجمع البیان، جلد دوم، تهران، انتشارات فراهانی، 1379.
- طوسی، محمد بن حسن، مبسوط، جلد دوم، قم، مکتبه المرتضویه، 1405.
- طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، جلد سوم، بیروت، دار الصعب و دار التعارف، 1401.
- عدل، مصطفی، حقوق مدنی، چاپ دوم، قزوین، انتشارات طه، 1385.
- عمید زنجانی، عباسعلی، قواعد فقه، چاپ دوم، تهران، ناشر سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1386.
- فیض، علیرضا، مبادی فقه و اصول، چاپ دوم، تهران، نشر مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، 1376.
- فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، جلد اول، قم، دار الهجره، 1414.
- کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی معاملات معوض عقود تملیکی، چاپ دهم، تهران، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۸۷.
- کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی، چاپ پنجم، تهران، نشر شرکت سهامی انتشار، 1377.
- کاتوزیان، ناصر، عقود معین (معاملات معوض - عقود تکمیلی - بیع - معاوضه - اجاره – قرض)، جلد اول، چاپ سوم، تهران، انتشارات گنج دانش، 1376.
- لطفی، اسدالله، قواعد فقه مدنی، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۸۱.
- محقق حلی، ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن الحسن، شرایع الاسلام، قم، انتشارات دارالهدی، ۱۴۰۳.
- محقق داماد، سید مصطفی، مباحثی از اصول فقه (دفتر دوم) منابع فقه، چاپ پانزدهم، تهران، نشر علوم اسلامی، 1387.
- محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه، چاپ چهارم، تهران، ناشر مرکز نشر علوم اسلامی، 1383.
- محمدی، ابوالحسن، مبانی استنباط حقوق اسلامی، چاپ شصت و دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1397.
- مصطفوی، سید محمد کاظم، مائة قاعدة فقهیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۲۱.
- مقصودی، مراد، حقوق مدنی، قولنامه و بیع، چاپ اول، انتشارات خرسندی، 1395.
- مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیة، دو جلدی، قم، مدرسه امام امیر المؤمنین علیه السلام، ۱۴۱۱.
- موسوی بجنوردی، محمد حسن، القواعد الفقهیة، جلد دوم، نجف، مطبعه الاداب، 1389.
- موسوی بجنوردی، سید محمد، قواعد فقهیه، جلد اول، چاپ چهارم، تهران، مجمع علمی و فرهنگی مجد، 1385.
- موسوی بجنوردی، سید محمد حسن، القواعد الفقهیه، جلد دوم، چاپ اول، قم، انتشارات دلیل ما، 1382.
- موسوی بجنوردی، حسن بن آقا بزرگ، القواعد الفقهیة، هفت جلدی، قم، نشر الهادی، ۱۴۱۹.
- موسوی خمینی (ره)، سید روح الله، تحریر‌ الوسیله، جلد اول، تهران، موسسه‌ی‌ نشر آثار امام خمینی (ره)، 1421.
- نائینی، میرزا محمد حسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، جلد اول، قم، المکتبة المحمدیة، 1373.
- نبوتی، نجمه، «بررسی تطبیقی قاعده کل مبیع تلف قبل قبضه فهو من مال بایعه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، ۱۳۸۳.
- نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، جلد بیست و دوم، تهران، دارالکتب الاسلامی، 1394.
- نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد بیست و سوم، نجف، چاپ افست بیروت، 1377.
- نجفی خوانساری، شیخ موسی، منیه الطالب فی شرح المکاسب، جلد دوم، قم، نشر اسلامی، 1418.
- نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، جلد سیزدهم،، بیروت - لبنان، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1295.