اثر نقض غیرمتخلفانه قرارداد بر جبران خسارت در فقه و نظام حقوقی ایران

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

3 استادیار، دانشکده حقوق، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/ejs.2022.325874.1137

چکیده

زمینه و هدف: براساس مواد 227 و 229 قانون مدنی ایران، نقض تعهد به سبب فعل و اراده متعهد، از شرایط مطالبه خسارت قراردادی می باشد اما در «نقض غیرمتخلفانه قرارداد» همچون نقض به سبب تعذر و تعسر، نقض تعهد قابل انتساب به فعل و اراده متعهد نیست. هدف از پژوهش حاضر پاسخ به این پرسش است که چرا تعذر و تعسر از حیث خارجی بودن، ماهیت یکسان دارند اما آثار حقوقی آنها نسبت به قواعد جبران خسارت مختلف جلوه می کند.
مواد و روش‌ها: این تحقیق از نوع نظری بوده ‌روش تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی می‏باشد و روش جمع‏آوری اطلاعات بصورت کتابخانه‏ای است و با مراجعه به اسناد، کتب و مقالات صورت گرفته است.
یافته‌ها: در نظام حقوقی ایران و فقه اسلامی، نقض قرارداد به دو دسته‌ی نقض قابل انتساب و غیر قابل انتساب به فعل و اراده متعهد تقسیم می‌شود. همچنین «تخلف» باید به «عدم قابلیت انتساب به اراده متعهد» تعبیر شود زیرا متبادر از کلمه خارجی هر چیزی است که خارج از وجود متعهد است.
ملاحظات اخلاقی: در تمام مراحل نگارش پژوهش حاضر، ضمن رعایت اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
نتیجه‌گیری: اختلاف در تعذر و تعسر می‌تواند در نتیجه ارزیابی عواملی همچون: مفهوم عامل خارجی نقض، میزان پیش بینی موانع حادث شده و میزان بقای عین تعهد نقض شده باشد.

کلیدواژه‌ها


- قرآن کریم.
- آل بحر العلوم، سیدمحمد، بلغة الفقیه، جلد اول، چاپ چهارم، تهران، مکتبة الصادق، 1362.
- ابراهیم السرحان، عدنان، حمدخاطر، نوری، مصادر الحقوق الشخصیه، بیروت، دارالفکر المعاصر، 2002.
-  ابن الحمام، کمال الدین، فتح القدیر شرح الهدایه، جلد هفتم، قاهره، بی­نا، 1318.
احسایی، محمدبن علی، ابن ابی جمهور، الاخطاب الفقهیه علی مذهب الامامیة، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1410.
- اصفهانی، محمدحسین، الاجاره، جلد دوم، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1409.
- امامی، سید حسن، حقوق مدنی، جلد اول، چاپ سی و یکم، تهران، اسلامیه، 1390.
- امینی، منصور، باستانی نامقی، رضا، «نظریه عمومی تعذر: رهیافتی منسجم از قواعد حقوقی». مجله تحقیقات حقوقی تهران، دوره سی و دوم، شماره نود و دو، 1399.
- انصاری، شیخ مرتضی، مکاسب، ترجمه: محمدمسعود عباسی، جلد چهارم، هشتم، نهم و دهم، چاپ چهارم، قم، موسسه انتشارات دارالعلم، 1392.
- ایروانی، علی، حاشیه بر مکاسب، جلد سوم، بی­جا، بی­نا، 1417.
- بروجردی عبده، محمد، حقوق مدنی، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1380.
- بهرامی احمدی، حمید، حقوق تعهدات و قراردادها، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1390.
- جعفری، علی، تخلابی، مجید، «بررسی تطبیقی تعذر اجرای قرارداد در فقه و حقوق ایران و حقوق انگلیس». مجله معرفت، قم، سال نوزدهم، شماره صد و چهل و هشت، 1398.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوقی، چاپ چهارم، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1388.
- حائری شاه باغ، سیدعلی، شرح قانون مدنی، چاپ سوم، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1387.
- حرج، زهیر بن زهری، «الخطا فی المسوولیه المدنیه: دراسه مقارنه فی النظام الانجلوسکسونی و فی نظام اللاتینی». رساله برای دریافت درجه دکتری تخصصی، قاهره، دانشگاه عین الشمس مصر، 1999.
- حر عاملی، محمدحسن، وسائل الشیعه فی تحصیل مسائل الشیعه، جلد اول، تهران، مکتب الاسلامیه، 1414.
- حسینی العاملی، محمدجواد بن محمد، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العامه، جلد اول، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1419.
- حلی، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی، تذکره الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت الاحیاء التراث، 1420.
- خمینی، سید روح الله، کتاب البیع، جلد اول و دوم، چاپ چهارم، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1368.
- خویی، سید ابوالقاسم، مبانی العروه الوثقی، جلد دوم، قم، لطفی، 1408.
- خویی، سید ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، جلد سوم، قم، مطبعه علمیه، 1409.
- خویی، سید ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، جلد هفتم، قم، موسسه انصاریان، 1417.
- خویی، محمدتقی، الشروط و التزامات التبعیه العقود، جلد اول، بیروت، دارالمورخ العربی، 1415.
- ره پیک، حسن، حقوق قراردادها، چاپ دوم، تهران، خرسندی، 1387.
- ره پیک، حسن، حقوق مدنی: عقود معین، جلد اول، چاپ دوم، تهران، خرسندی، 1394.
- زحیلی، وهبه، الفقه الاسلام و ادلته، جلد چهارم و پنجم، چاپ چهارم، بیروت، دارالفکر المعاصر، 2002.
- سراج، محمداحمد، ضمان العدوان فی الفقه الاسلامی، قاهره، دارالتفافه، 1410.
- شعبانی، امید، «بررسی تعذر اجرای قرارداد در فقه و حقوق ایران». پژوهشنامه فقه و حقوق اسلامی، تهران، سال سوم، شماره ششم، 1389.
- شهیدی، مهدی، آثار قراردادها و تعهدات، چاپ سوم، تهران، مجد، 1386.
- شهیدی، مهدی، سقوط تعهدات، چاپ پنجم، تهران، مجد، 1388.
- شیروی، عبدالحسین، «خیار تعذر تسلیم در فقه امامیه». مجله مقالات و بررسی­ها، تهران، دفتر 76 (3) فقه، شماره هشتاد و پنج، 1383.
- شیروی، عبدالحسین، حقوق قراردادها، چاپ دوم، تهران، سمت، 1396.
- صادقی مقدم، محمدحسن، تغییر در شرایط قرارداد، تهران، دادگستر، 1379.
- صاوی، احمدبن محمد، بلغة السالک لاقرب المسالک، مطبعه عام، مطبعه مصطفی البابی، 1372.
- صفایی، سیدحسین، قواعد عمومی قراردادها، چاپ ششم، تهران، میزان، 1387.
- صفایی، سیدحسین، حقوق مدنی و حقوق تطبیقی، چاپ دوم، تهران، میزان، 1388.
- عدل، مصطفی، حقوق مدنی، تهران، خرسندی، 1389.
- عمید زنجانی، عباسعلی، موجبات ضمان، تهران، میزان، 1382.
- قربان­پور، امیرمهدی، مسئولیت قراردادی، چاپ دوم، تهران، مجد، 1394.
- کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی: وقایع حقوقی، چاپ یازدهم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1385.
- کاتوزیان، ناصر، نظریه عمومی تعهدات، چاپ سوم، تهران، میزان، 1385.
- کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، دوره پنج جلدی، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1387.
- کاسانی، علاءالدین ابن بکرین مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، جلد چهارم، اسلام آباد، مکتبه الجیبیه، 1409.
- گرجی، ابوالقاسم، مقالات حقوقی، جلد اول، چاپ چهارم، تهران، دانشگاه تهران، 1386.
- محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه، جلد دوم، چاپ پنجم، تهران، سمت، 1388.
- محمدجمعه، عدنان، رفع الحرج فی الشریعه الاسلامیه، چاپ سوم، دمشق، دارالعلوم الانسانیه، 1423.
- محمدی، ابوالحسن، قواعد فقه، چاپ هفتم، تهران، میزان، 1384.
- مراغی، عبدالفتاح بن علی معروف به میرفتاح، عناوین الفقه، جلد اول و دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417.
- مکارم شیرازی، ناصر، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، جلد اول، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب (ع)، 1379.
- مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقیه، جلد اول، چاپ سوم، قم، مدرسه امام امیرالمومنین (ع)، 1411.
- مکی، محمدبن جمال­الدین معروف به شهید اول، القواعد و الفوائد، قم، مکتبة المفید، 1410.
- موسوی بجنوردی، سید محمدحسن، القواعد الفقهیه، جلد پنجم، قم، الهادی 1419.
- نائینی، محمدحسین، منیه الطالب، جلد دوم، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1418.
- نجفی، شیخ محمدحسن، جواهر الکلام، جلد سی و هفتم، چاپ دوم، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1362.
- نجفی، شیخ محمدحسن معروف به صاحب جواهر، جواهر الکلام، جلد بیست و هفتم، چاپ دوم، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1365.
- نراقی، ملااحمد، عوائد الایام، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1375.
- وحدتی شییری، سیدحسن، مبانی مسئولیت مدنی قراردادی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385.