بررسی فقهی حقوقی تعامل حقوق مالیاتی با حقوق محیط‌زیست در ایران

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای حقوق عمومی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

2 استادیار گروه حقوق عمومی، واحد شیراز ، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز ، ایران

3 استادیار گروه حقوق عمومی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، داریون، ایران.

10.22034/ejs.2023.396211.1438

چکیده

زمینه و هدف: اقتصاد محیط ‌زیست امروزه به‌ عنوان یک دانش جوان در دنیا شناخته می‌شود اما در سال‌های اخیر رشد شتابانی داشته است و توانسته بازارها و سیاست‌های اقتصادی­کارآمدی را برای کنترل و مدیریت­ مشکلات محیط ­زیستی ابداع کرده و به کار گیرد. شاید یکی از دلایل این رشد شتابان نرخ بزرگ انتشار آلاینده‌ها و توجه بیشتر جوامع به مشکلات زیست‌ محیطی باشد. هدف مقاله حاضر بررسی فقهی حقوقی تعامل حقوق مالیاتی با حقوق محیط ‌زیست در ایران است.
مواد و روش‌ها: مقاله حاضر توصیفی تحلیلی است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: تعامل حقوق مالیاتی با حقوق محیط ‌زیست به تدوین و شکل‌گیری مالیات سبز یا مالیات زیست‌ محیطی منجر گشته است. در ایران در قوانین مختلفی مانند قانون برنامه چهارم به مسئله محیط‌ زیست توجه شده است اما این به معنای تدوین و اجرای مالیات زیست‌ محیطی نیست. در ایران، در حال حاضر آنچه ملاحظه می‌شود، حاکم بودن سیاست مدیریت آلاینده‌ها و حفاظت از محیط ‌زیست بر اساس استاندارد و دریافت جریمه است که ناکارآمد است.
نتیجه‌: تدوین مالیات سبز در ایران ضروری است. با استناد به منابع فقهی نیز حفاظت از محیط‌ زیست از اهمیت بالایی برخوردار بوده و بنابراین منابع فقهی نیز می‌تواند منبع تدوین مالیات سبز قرار گیرد. برای این امر لازم است ارزیابی‌های فنی از درصد و میزان آلایندگی عوامل و صنایع مختلف صورت گیرد، سپس به ‌تناسب میزان آلایندگی عوامل آلوده کننده در بخش­های مختلف اقتصادی، مالیات تعیین گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • افتخارجهرمی، گودرز؛ رضایی، علیرضا، «همگرایی حقوق محیط‌زیست و حقوق بشر با نگاهی به فقه اسلامی»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، شماره هفتم،1395.
  • امین رشتی، نارسیس؛ صیامی عراقی، ابراهیم، «تأثیر مالیات سبز بر بیکاری (مطالعه موردی کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی)»، فصلنامه اقتصاد کاربردی، شماره هشتم،1391.
  • آجایی، جان آسافو، اقتصاد محیط‌زیست برای غیر اقتصاددانان، چاپ اول، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد،1381.
  • آهنگری، عبدالمجید؛ فرازمند، حسن؛ منتظر حجت، امیرحسین؛ و هفت لنگ، رضا، «اثرات مالیات سبز بر رشد اقتصادی و رفاه در ایران رویکرد تعادل عمومی تصادفی پویا (DSGE)»، فصلنامه اقتصاد مقداری، شماره اول،1397.
  • برمن، یوما راجر؛ مک گیلری، جیمز، اقتصاد محیط‌زیست و منابع طبیعی، چاپ اول، تهران، ارباب تهران نشر نی، ۱۳۸۲
  • بیدشکی، احمد؛ رئیس پور، علی؛ زاینده‌رودی، محسن،«تعیین نرخ بهینه میزان مالیات سبز بر صنایع بزرگ در ایران»، فصلنامه اقتصاد باثبات و توسعه پایدار، دوره اول، شماره اول،1399.
  • پایتختی اسکویی، سید علی؛ ناهیدی، محمدرضا، «مالیات‌های زیست‌محیطی (مالیات‌های سبز) مبانی نظری، تجربه‌ها»، ششمین کنفرانس اقتصاد کشاورزی، 1386.
  • پوراصغر، سنگاچین، فرزام، «استفاده از ابزارهای اقتصادی برای حفاظت از محیط‌زیست، محیط‌زیست»، فصلنامه علمی سازمان حفاظت محیط‌زیست، شماره سی و پنجم، 1380.
  • پورغفار دستجردی، جواد، «مالیات سبز (مالیات‌های زیست‌محیطی)»، مجله اقتصادی، شماره‌های اول و دوم، 1393.
  • جباری، امیر؛ مرادخانی، نرگس؛ فیروزه، غزال، «بررسی اعمال مالیات سبز بر حامل‌های انرژی انتشاردهنده گاز دی‌اکسید کربن و منفعت مضاعف ناشی از آن در اقتصاد ایران»، فصلنامه اقتصاد و الگوسازی، شماره سی و یکم، 1396.
  • جلالیان، کتایون؛ پژویان، جمشید، «بررسی اثر مالیات‌های سبز و حکمرانی خوب بر محیط‌زیست در کشورهای OECD»، فصلنامه علوم اقتصادی، شماره هفتم، 1390.
  • جلالیان، کتایون؛ پژویان، جمشید، «بررسی اثر مالیات‌های سبز و حکمرانی خوب بر محیط‌زیست»، مجله اقتصاد مالی، شماره هفتم، 1388.
  • حدادی، محسن، «مبانی اخلاق زیست‌محیطی در ادیـان»، ماهنامـه پژوهشـی اطلاعـات حکمت و معرفت، شماره سوم،1378.
  • حسینی، صفدر؛ قربانی، محمد، اقتصاد فرسایش خاک، چاپ اول، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، 1384.
  • حیدری، مهدی؛ یعقوب نژاد، یحیی؛ هلالی، ریحانه؛ عباسپور، مرتضی، «ارائه مدلی جهت تعیین نرخ بهینه مالیات‌های زیست ‌محیطی با تأکید براثر تخصیص مجدد در صنعت برق ایران»، پژوهشنامه مالیات، شماره بیست و ششم، 1394.
  • خمینی، سید روح‌الله ، ولایت ‌فقیه، چاپ دوازدهم، تهران: مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام، 1423.
  • رحیمی، نسترن،«کنوانسیون تغییر آب ‌و هوا و پروتکل کیوتو در مورد کنوانسیون تغییر آب‌ و هوا»، گروه محیط‌زیست دفتر برنامه‌ریزی انرژی امور انرژی وزارت نیرو،1379.
  • رستمی، ولی، مالیه عمومی، چاپ ششم، تهران، نشر میزان،1397.
  • رستمی، ولی،«اقتدارات و اختیارات دستگاه مالیاتی در حقوق مالیاتی ایران»، مجله حقوق، شماره سوم، 1387.
  • رنجبری، ابوالفضل؛ بادامچی،علی،حقوق مالی و مالیه عمومی، چاپ بیست­و یکم، تهران، انتشارات مجد،1401.
  • سید نژاد فهیم، رضا؛ اقدامی، اسماعیل، «مالیات سبز در مسیر توسعه پایدار»، مجله اقتصادی، شماره سوم و چهارم، 1390.
  • شبیری، سید محمد؛ قائمی، آلاله؛ قائمی، پونه، «بررسی روند آموزش محیط‌زیست در برنامه‌های پنج‌ساله توسعه کشور و ارائه راهکارهای مناسب جهت اجرای آموزش محیط‌زیست»، فصلنامه آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار، شماره چهارم،1392.
  • شکوه سادات، سید علی‌اکبر، «مالیات‌های زیست‌محیطی و معیارهایی برای استفاده از آن‌ها»، نشریه بانک و اقتصاد، شماره یک‌صدم، 1388.
  • عباسپور، مجید، مهندسی محیط‌زیست، جلد اول، چاپ هفتم، تهران، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی،1389.
  • عبدالله میلانی، مهنوش؛ محمودی، علیرضا، «مالیات زیست‌محیطی و اثر تخصیصی آن (مطالعه موردی فرآورده‌های نفتی ایران»، پژوهشنامه مالیات، شماره هشتم،1389.
  • فتاحی اردکانی، احمد؛ حاج علی‌اکبری، نیلوفر؛ بستان، یدالله؛ سخی، فاطمه (۱۴۰۰)، «راهکارهای کاهش آلودگی هوا با استفاده از مالیات سبز (بررسی موردی شهرستان اردکان)»، نشریه اقتصاد کشاورزی، شماره سوم،1400.
  • فتحی اجارگاه، کوروش؛ فرمهینی فراهانی، محسن، دانش زیست‌محیطی زنان برای توسعه‌ی پایدار، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی،1382.
  • فهیمی، عزیزالله، مشهدی، علی، «نسبت دین و حقوق محیط‌زیست؛ رویکرد اسلامی»، فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، شماره هشتم،1394
  • قادری، شیوا؛ خانزادی، آزاد؛ کریمی، محمد شریف، «ارزیابی و تحلیل اثرات اجرایی شدن سیاست مالیات سبز بر توسعه انرژی‌های تجدید پذیر در ایران»، مجله توسعه و سرمایه، شماره یازدهم، 1399.
  • قمی، حاج شیخ عباس، منتهی الامال، چاپ نهم، تهران، چاپخانه احمدی،1377
  • مخترع، آیدا، حقوق محیط‌زیست و سرمایه‌گذاری بین‌المللی رعایت الزامات زیست‌محیطی در حقوق سرمایه‌گذاری بین‌المللی)، چاپ اول، شیراز، نشر نیارش،1399.
  • میرزایی، فرشته؛ مبرقعی دینان، نغمه، «تلفیق ارزش‌گذاری اقتصادی و ارزیابی اثرات محیط زیستی در ایران چالش‌ها و راهکارها»، نشریه محیط‌زیست و توسعه، شماره پنجم، 1391
  • ولائی، عیسی، اسلام و زیست محیط، چاپ اول، قم، اندیشه مولانا،1388.
  • هراتی، جواد؛ اسلاملوئیان، کریم؛ قطمیری، محمدعلی، «تعیین مالیات زیست‌محیطی بهینه در الگوی رشد تعمیم‌یافته باوجود انتقال تکنولوژی پاک و کیفیت محیط‌زیست، نمونه اقتصاد ایران»، فصلنامه تحقیقات مدل‌سازی اقتصادی، شماره هفتم،1391.
  • هندی، مریم؛ زیاری، رضا، «آثار حقوقی مالیات سبز در اسلام و ابعاد آن»، نشریه دانش حقوق مالیه، شماره شانزدهم، 1400.

 

 

 

 

 

 

عربی

  • خویی، سید ابوالقاسم، موسوعه الامام خویی، جلد بیست و سوم، چاپ اول، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی، 1418.
  • زمخشری، محمود، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، جلد سوم، دارالکتب العربی،1407.
  • طباطبایی، محمدحسین، المیزان، جلد هیجدهم و هجدهم، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم،1417
  • عاملی، سید جواد بن محمدحسین، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، جلد هشتم، چاپ اول، قم: انتشارات وابسته به جامعه مدرسین حوزه قم، 1419.
  • قرطبی، محمد بن احمد، الجامع الاحکام القرآن، جلد سوم، مؤسسه التاریخ العربی،1405.
  • کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، جلد سوم، چاپ چهارم، تهران: مکتب الصدوق، 1407.
  • مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، جلد سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی،1403.
  • نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسـه آل البیـت لإحیاء التراث،1408.