بررسی فقهی حقوقی مسئولیت جبران خسارت خطای حاکم در صدور رأی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و حقوق، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

2 استادیار گروه فقه و حقوق، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

3 استادیار گروه فقه وحقوق، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

10.22034/ejs.2023.390344.1407

چکیده

زمینه و هدف: صدور رأی خطا ضمن اینکه به دلایل مختلف ممکن است رخ دهد، آثار مادی و معنوی مهمی بر زندگی افراد جامعه دارد. هدف مقاله حاضر بررسی مسئولیت جبران خسارت خطای حاکم در صدور رأی از دیدگاه فقه و حقوق است.
مواد و روش‌ها: مقاله حاضر توصیفی تحلیلی است. مواد و داده‌ها نیز کیفی است و از فیش برداری در گردآوری مطالب و داده‌ها استفاده شده است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد در صدور رأی خطا، قاضی و به ‌تبع آن دولت مسئول شناخته ‌شده و آن دو مسئول اعمال و تصمیمات خود و ضامن زیان‌های مادی و معنوی ناشی از تقصیر عمدی و غیرعمدی هستند. خطای قاضی به دو بخش تقصیر و اشتباه تقسیم  می‌شود که بر هر یک از آن‌ها بار حقوقی جداگانه‌ای مترتب می‌باشد. در صورت خطای، قاضی علاوه بر اینکه شغل او در مصونیت نخواهد بود و تحت تعقیب انتظامی قرار خواهد گرفت دولت و دارایی شخصی قاضی برحسب مورد مسئول جبران­ خسارات وارده به زیان‌دیده خواهد بود؛ بدین نحو که مسئولیت شغلی او در تعقیب انتظامی و مسئولیت ­دولت در اشتباه قاضی و مسئولیت دارایی شخصی او در تقصیر تبلور خواهد یافت. جبران ­خسارت نیز به ‌صورت اعاده به وضعیت سابق، پرداخت مالی و اعاده حیثیت امکان‌پذیر است.
نتیجه‌: در حقوق ایران، جبران خسارت معنوی تا حدودی مغفول واقع ‌شده و با توجه به اینکه صدور رأی خطا در بسیاری مواقع بیش از خسارت مالی، با خسارت‌های  معنوی همراه است و اعتبار و حیثیت افراد را ممکن است خدشه‌دار نماید، بنابراین لازم است بیش ‌از پیش مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • ابوالحمد، عبدالحمید، حقوق اداری، چاپ دوم، تهران، انتشارات توس، ۱۳۷۶.
  • اسدی، لیلا، «اشتباه قاضی و نحوه جبران خسارت»، نشریه ندای صادق، شماره بیست و پنجم، 1381.
  • انواری اغلوبیگ، بهرام؛ موسوی، سید محمد صادق، «واکاوی مستندات مسئولیت قانونی مبتنی برتقصیر قاضی»، مجله مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره هفدهم،1396.
  • بهرامی احمدی، حمید، مسئولیت مدنی، چاپ اول، تهران، انتشارات میزان،1382.
  • تاجمیری، امیر تیمور، حقوق مدنی، جلد چهارم، چاپ اول، تهران، مؤسسه فرهنگی آفرینه، 1375.
  • توکلی، سعید، «اشتباه قاضی»، نشریه دادرسی، شماره چهل، 1382.
  • جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، چاپ چهارم، تهران، انتشارات گنج دانش، ۱۳۶۸.
  • ره پیک، حسن، حقوق مدنی و الزامات بدون قرارداد، چاپ دوم، تهران، انتشارات خرسندی،1399 .
  • شریعت باقری، محمد جواد، «چرایی و چگونگی تعیین قانون حاکم بر مسئولیت مدنی»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره هفتاد و دوم، 1394.
  • کاتوزیان، ناصر، الزام‌های خارج از قرارداد ضمان قهری(مسئولیت مدنی)، جلد اول، چاپ چهارم، تهران، انتشارات شرکت سهامی 1374.
  • ملک زاده، فهیمه، «اشتباه قاضی در مقام صدور و اجرای حکم و نحوه جبران خسارت آن نشریه»، فقه، حقوق و علوم جزا ، شماره ۱، جلد ۳، پاییز 1395.
  • موسوی کرمانشاهی، سیدسجاد،«بررسی فقهی ضمان خسارات ناشی از خطای قاضی»، فصلنامه پژوهش‌های فقهی تا اجتهاد، شماره سیزدهم، 1393.
  • موسی زاده، رضا، حقوق اداری، چاپ سوم، تهران، انتشارات میزان، ۱۳۷۸.
  • میرداداشی، سید مهدی، «مبانی فقهی حقوقی مسئولیت مدنی دولت»، مجله حقوق اسلامی، شماره سی و هفتم، 1392.
  • یوسفی آهنگر کلایی، علی و سایرین، ابهری، حمید،«مسوولیت قاضی در صدور و اجرای حکم»، پژوهش های حقوقی میان رشته ای، شماره ۶، تابستان 1400.

عربی

  • ابن ادریس حلی، کتاب السرائر: الحاوی لتحریر الفتاوی، جلد سوم، چاپ ششم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۹۰.
  • ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب، ج۱، قاهره، چاپ محمد احمدی ابوالنور، ۱۳۹۴.
  • انصاری، محمدعلی، الموسوعه الفقهیه المیسره ویلیها الملحق الاصولی، جلد ۹، چاپ اول، قم، انتشارات مجمع الفکر الاسلامی، ۱۳۸۹.
  • حرعاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، جلد نوزدهم، قم، موسسه آل البیت علیهم‌السلام،1409.
  • شیخ صدوق، علل الشرائع، جلد اول، چاپ سوم، قم، نشر علمیه، ۱۳۹۸.
  • شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، من لا یحضره الفقیه، جلد سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ‌1367.
  • طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، ملحقات عروه الوثقی، جلد سوم، قم، مکتبه الداوری، 1421.
  • محقق حلی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن، شرایع الاسلام، جلد دوم، چاپ سوم. قم، اسماعیلیان،1408.
  • میرزای نائینی، میرزا حسن، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، تهران، المکتبه المحمدیه،1373.
  • نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شـــرائع الاسلام، جلد چهل، بیروت، دارإحیاءالتراث العربی،1404.