نقش علم قاضی در رسیدگی به جرایم اقتصادی در پرتو نقش مخبران

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی (ره)، شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی(ره)، شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/ejs.2023.411485.1515

چکیده

زمینه و هدف: در حوزه جرائم اقتصادی به ­واسطه برنامه ­ریزی قبلی و وجود پیچیدگی­ های فنی(مالی) علم قاضی که اغلب از طریق امارات به ­دست می آید، نقش بسیار مهمی در اثبات جرائم مزبور ایفا می­کند. هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش علم قاضی در رسیدگی به جرائم اقتصادی در پرتو نقش مخبران است
مواد و روش­ ها: این تحقیق از نوع نظری و ‌روش آن به­ صورت توصیفی-تحلیلی است و ابزار گرد‏آوری اطلاعات به­ صورت کتاب­خانه ‏ای بوده است.
ملاحظات اخلاقی: در تمام مراحل نگارش پژوهش حاضر، ضمن رعایت اصالت متون، صداقت و امانت­داری رعایت شده است.
یافته­ ها: جرائم اقتصادی دارای اوصاف و ویژگی­ هایی خاصی هستند که همین اوصاف باعث شده است توسل به راه­کارها و سازوکارهای سنتی رسیدگی به جرائم، نیل به عدالت کیفری در موارد ارتکاب جرائم اقتصادی را با چالش ­های اساسی مواجه می­کند. از اینرو، به ­واسطه پیچیدگی­ های فنی، مخبران در حصول علم قاضی نقش بسیار مهمی را ایفا می­کنند.
نتیجه­ گیری: نتایج پژوهش حاضر نشان می­دهد که به ­دلیل پیچیدگی­ های جرائم اقتصادی و به ­طور خاص پنهانی بودن و برنامه­ ریزی قبلی تمام ارکان مادی آن، گزارش مخبران در قامت یک اماره مستقل و قدرتمند در فرآیند حصول علم قاضی نقش­ آفرینی می­کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- ابراهیمی، شهرام، «طرح تأسیس دورة کارشناسـی ارشد پیش­گیری و مجـازات جرائم اقتصادی و سازمان‌یافته»، مجلة تعالی حقوق خوزستان، شمارة 9، 1386.
- آخوند خراسانی، محمد کاظم، کفایة الاصول، چاپ اول، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، 1409ق.
- آشوری، محمد، آئین دادرسی کیفری، جلد1، تهران، انتشارات سمت، 1376.
- افشاری اردبیلی، سمیرا، جایگاه علم قاضی در ادلة اثبات الکترونیک در نظام دادرسی کیفری، فصلنامة علمی حقوقی قانون‌یار، دورة چهارم، شمارة شانزدهم، 1399. 
- برزگری، فروغ؛ عباسی، اصغر؛ اسماعیلی، مهدی؛ حاجی­تبار فیروزجائی، حسن، «بررسی بنیادهای کیفری تشدیدی در قلمرو جرائم اقتصادی»، فصلنامة مطالعات فقه اقتصادی، دورة چهارم، شمارة اول، 1401.
- تدین، عباس، اصل مشروعیت تحصیل دلیل در پرتو آمـوزه­هـای حقـوق­دانـان و رویه قضایی ایران، تازه‌های علوم جنایی(مجموعه مقاله‌ها)، تهران، بنیاد حقوق میزان، 1388.
- جعفری، امین، «ابراز پشیمانی از ارتکـاب جرم اقتصادی و بازرگانی در حقـوق فرانسه»، مجلة حقوقی دادگستری، شمارة 61، 1386.
- حیدری، الهام، ١٣٩٢، اعتبارعلم قاضی در صدور احکام کیفری در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، پژوهش­نامة حقوق کیفری، سال پنجم، شمارة دوم، 1392.
- حیدری‌، الهام، اصل‌ آزادی‌ تحصیل‌ و ارزیابی‌ دلیل‌ در دادرسی‌ کیفری‌ ایران و انگلستان، رسالة‌ دکتری‌، دانشگاه تهران(پردیس‌ قم‌)، 1391.
- خمینی، سید روح­الله موسوی، تحریرالوسیله، چاپ اول، ج2، قم، مؤسسة مطبوعات دارالعلم، بی‌تا.
- خویى، سیدابوالقاسم موسوى، مبانی تکملة المنهاج، چاپ اول، ج1، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی ره، 1422ق. 
- روستایی، مهرانگیز، «ارزیابی مداخلة کیفری در حوزة جرائم اقتصادی»، فصلنامة کارآگاه، دورة دوم، شمارة 7، 1388.
- زمانی، علی اکبر، درآمدی بر ابعاد مفاسد و جرائم اقتصادی و پیامـدهای آن بر امنیت ملی، فصلنامه کارآگاه، دفتر تحقیقات کاربردی پلیس آگاهی ناجا، شماره 7، 1388.
- ساریخانی، عادل، اسلامی‌نیا، قاسم، رویکرد وجدان­محور در زمینه مسئولیت کیفری آموزه‌های حقوق کیفری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره 10، 1394.
- شهید اول، محمدبن مکى، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، چاپ اول، بیروت: دار التراث - الدار الإسلامیة، 1410ق.
- صادق‌نژاد نائینی، مجید، مطالعة جرم­شناختی جرائم اشخاص حقوقی حقوق خصوصی؛ از علت‌شناسی تا پیش­گیری، رسالة دکتری حقـوق کیفری و جرم­شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکدة حقوق، در دست دفاع در شهریور، 1393.
- طاهری‌ بجد، محمدعلی‌، تعیین‌ رژیم‌ دلایل‌ کیفری‌ در نظام قضایی‌ ایران: علوم جنایی‌(مجموعه‌ مقالات)، تهران، نشر سمت‌، 1383.
- لطیفیان، محمدحسین، شرکت‌های چندملیتی و محدودیت‌های حقوق بشری، مجلة تحقیقات حقوقی، دورة 15، شماره6ة، 1391.
- محمدی، علی، شرح رسائل(شیخ مرتضی انصاری)، چاپ یازدهم، ج1، قم، انتشارات دار الفکر، 1395.
- مصفا، نسرین؛ مسـعودی، حیـدرعلی، «تحـول مسـئولیت شرکت­های چند ملیتی»، فصلنامة سیاست، مجلة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دورة 40، شمارة 4، 1389.
- معاونت حقوقی و توسعة قضایی قوة قضاییه، بهترین راه­کارها برای حمایت از شهود در پرونده‌های کیفری مربوط به جرائم سازمان‌یافته، چاپ اول، تهران، روزنامة رسمی، 1388.
- معطوف، لویس، المنجد فی اللغة و الاعلام، تهران، انتشارات اسماعیلیان، 1366.
- مهدوی‌پور، اعظم، تعقیب و تحقیق جرائم اقتصادی؛ روش‌ها و ویژگی‌ها، دایره‌المعارف علوم جنایی(مجموعه مقاله‌های تازه‌های علوم جنایی)، کتاب دوم، تهران، میزان، 1392.
- مهدوی‌پور، اعظم؛ شهرانی کرانی، نجمه، «نقش مخبران در آئین دادرسی کیفری ناظر بر جرائم اقتصادی؛ مقتضیات و موانع»، پژوهش حقوق کیفری، سال سوم، شمارة 10، 1394.
- موسوی مجاب، سیددرید، بزه­کاران یقه سفید، فصلنامة مدرس علوم انسانی، دورة 8، شمارة 3، 1383.
- میرسعیدی، سید منصور؛ زمانی، محمود، «جرم اقتصادی؛ تعریف یا  ضابطه»، فصلنامة پژوهش حقوق کیفری، سال دوم، شمارة چهارم، 1392.
- نجفی ابرندآبادی، علی­حسین، تقریرات درس جرمشناسی (درآمدی بر جرم­شناسی بزه­کاری اقتصادی و حقوق کیفری اقتصادی)، 1384.
- نجفی ابرندآبادی، علی­حسین، دربارة سیاست جنایی افتراقی دیباچه در: کریستین لازرژ، درآمدی بر سیاست جنایی، چاپ دوم، تهران، میزان، 1392.
-نجفی ابرندآبادی، علی­حسین؛ هاشم بیگی، حمید، دانشنامه جرم‌شناسی. چاپ دوم، تهران، گنج دانش، 1390.
- یوسفی مراغه، مهدی،؛سعادت، علی؛ زارع مهدوی، قادر، «علل ارتکاب جرائم اقتصادی و راه­کارها»، فصلنامة انتظام اجتماعی، سال پنجم، شمارة 3، 1392.
- Abadinsky, H., 1994, Organized crime, 4th Ed, Chicago, 1994.
- Bharti, A., legislative measures to deal with economic crimes in India, Resource material series, No.67, Ministry of Home Affairs, government of India, 2003.
- Haglund, E., Impeaching the Underworld Informant, 63 Southern California Law Review, 1990.
- Schur, Edwin, M., Crimes without victims, Prenice Hall, Inc, 1995.
- Sjogren, H., Skogh, G., New perspectives on economic crime, Edward Elgar publishing limited, 2004.
- Tiedeman, K., Phenomenology of Economic crime, council of Europe, 1976.