تحلیل تطبیقی بیع کلّی ما فی الذمه در فقه و حقوق ایران

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران

2 دانشیار،گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران(نویسنده مسئول).

3 استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران

10.22034/ejs.2023.363790.1306

چکیده

زمینه و هدف: بین فقها و حقوق­دانان درباره احکام بیع کلی ما فی­ الذمه، اختلافات زیادی وجود دارد. بر این اساس، هدف اصلی این پژوهش، بیان دیدگاه حقوق­دانان درباره بیع کلی ما فی­ الذمه و تطبیق آن با نظر فقها است.
مواد و روش­ ها: مقاله حاضر به روش توصیفی-تحلیلی است و با استفاده از روش کتاب­خانه ­ای بررسی شده است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت­داری رعایت شده است.
یافته ­ها: بسیاری از حقوق­دانان، تملیکی بودن بیع کلی را رد کرده ­اند و با تبعیت از برخی قوانین دیگر کشورها، به عهدی بودن عقد بیع کلی، اشاره و آن را از شمول عقد تملیکی خارج کرده ­اند. ایشان قائل بر این هستند که زمان انتقال مالکیت در کلی فی ­الذمه، زمان اختصاص یا تسلیم کالا است.
نتیجه: فقهای امامیه، تملیکی بودن بیع کلی را با توجه به ادله اثبات کرده ­اند و درباره زمان انتقال مالکیت در بیع کلی، قائل بر زمان انعقاد بیع هستند. قانون مدنی نیز در برخی مواد قانونی، از نظرات فقها بهره برده است و زمان انتقال مالکیت در بیع کلی را زمان عقد دانسته است و بر تملیکی بودن آن تأکید دارد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- امامی، حسن، حقوق مدنى، جلد یک، چاپ یک، تهران، انتشارات اسلامیه، بی­تا.
- باقری، احمد و امیرخانی، شکیبا، «زمان تعیین مبیع در بیع کلی»، مطالعات اسلامی: فقه و اصول، شماره نودونهم، 1393.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، دایرة المعارف‌ حقوق‌ مدنی و تجارت، جلد یک، چاپ یک، تهران، نشر بنیاد، 1356.
- دلبری، سیدعلی و توندری بهشتی، فرزاد، «بررسی تطبیقی کلی در ذمه و عین معین در فقه و حقوق»، آموزه ­های فقه مدنی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره هشتم، 1392.
- شهیدی، مـهدی، حقوق مدنی، جلدیک، چاپ یازده، تهران، انتشتارات مجد، 1388.
- طاهری، حبیب­الله، حقوق مدنى، جلد 5، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزه علمیة قم، 1418.
- صفایی، سیدحسن، دوره مقدماتی حقوق مدنی قواعد عمومی قراردادها، چاپ چهارم، تهران، میزان، 1385.
- قرشى، سیدعلى اکبر،  قاموس قرآن، جلد اول، چاپ ششم، تهران، دار الکتب­ الإسلامیه، 1412.
-کاتوزیان، ناصر، عقود معین(2)، جلد اول، چاپ دوم، تهران، شرکت سهامى انتشار، 1392.
- کاتوزیان، ناصر، عقود معین(1)، جلد اول، چاپ یکم، تهران، انتشارات بهنشر، 1378.
- کاتوزیان، ناصر، دوره عقود معین، جلد اول، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1380.
- کاتوزیان، ناصر، دورة عقود معین، حقوق مدنی، جلد 9، چاپ دوم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1384.
- کاتوزیان، ناصر، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران، نشر میزان، 1381.
-کیائی، عبدالله،  التزامات بایع و مشتری قبل و بعد از تسلیم مورد معامله، چاپ اول، تهران، ققنوس، 1378.
- محقق داماد ، سیدمصطفی و احمدی­فر، رسول، «اثر تسلیم در انتقال مالکیت مبیع کلی فی­الذمه»، حقوق تطبیقی، شماره یکم، 1392.
- مدنی، سید جلال­الدین، حقوق مدنی، جلد 1، چاپ یکم، تهران، پایدار، 1383.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، جلد اول، چاپ هشتم، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1371.
منابع عربی
- آخوند خراسانى، محمدکاظم، حاشیة المکاسب، جلد 3، چاپ اول، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1406.
- ابن­ ادریس حلّى، محمد،  السرائر، جلد دوم، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410.
- ابن ابى­جمهور، محمد، عوالی­اللئالی، جلد سوم، قم، دار سیدالشهداء ­للنشر، 1405.
- ابن­فارس، احمد، معجم مقائیس اللغة، جلد 1، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، 1404.
- ابن­قدامه، موفق­الدین، المغنی، جلد سوم، مصر، بی­نا، 1403.
- ابن­منظور، محمد، لسان­العرب، جلد 8 و 11، چاپ سوم، بیروت، دار صادر، 1414.
- انصاری،‌ مرتضی، مکاسب، جلد 1 و 11، چاپ یکم، قم، کنگره جهانی بزرگ­داشت شیخ اعظم انصاری، 1415.
- جزیرى، عبد­الرحمن، الفقه على المذاهب­ الأربعة و مذهب أهل­البیت علیهم ­السلام، جلد دوم، بیروت، دار الثقلین، 1419.
- جوهرى، اسماعیل، الصحاح، جلد 3، بیروت، دارالعلم للملایین، 1410.
- حجاوی المقدسی، أبی­النجا شرف­الدین موسى، الإقناع فی الفقه­الحنبلی، جلد 2، الأزهر، المطبعة المصریه، بی­تا.
- حمیرى، نشوان، شمس­العلوم، جلد اول و نه، بیروت، دارالفکر المعاصر، 1420.
- خمینى، سیدروح اللّه، البیع، جلد اول، چاپ چهارم، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(قدس سره).
- خویی، سیدابوالقاسم، مصباح الفقاهة، جلد دوم و پنجم، بی­جا، بی­نا، بی­تا.
- خویی، سیدابوالقاسم، موسوعه الإمام الخوئی، جلد 33، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام­الخوئی(ره)، 1418.
- راغب اصفهانى، حسین، مفردات ألفاظ القرآن، چاپ اول، لبنان، دارالعلم، 1412.
- زبیدى حسینی، سید محمدمرتضى، تاج­العروس، جلد 11، چاپ اول، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1414.
- سنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون ­المدنی الجدید، جلد چهارم، بیروت،  بی­نا، بی­تا.
 - شربینى­الخطیب، الشیخ محمد، مغنى­المحتاج الى معرفه معانى­المنهاج، جلد 2، بیروت، بی­نا، بی­تا.
- شهید اول، محمدبن مکى، اللمعة الدمشقیه، جلد 3، چاپ اول، بیروت، الدار الإسلامیه، 1410.
- شهیدالثانى‌، زین­ الدین،  فوائد القواعد، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1419.
- طریحى، فخرالدین، مجمع­البحرین، جلد 4،  تهران، کتاب­فروشى مرتضوى، 1416.
- طوسی، محمدبـن حـسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، جلد 2، چاپ سوم، تهران، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثارالجعفریه، 1387.
- طوسی، محمدبـن حـسن، تهذیب­ الأحکام، جلد هفتم، چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407.
- صاحب­بن عباد، اسماعیل­بن عباد،  المحیط فی­اللغة، جلد دوم، چاپ اول، بیروت، عالم الکتاب، 1414.
- صاوى، احمد، بلغة السالک لأقرب­المالک على الشرح­الصغیر، جلد دوم، چاپ اول، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415.
- علامه حلّى، حسن­بن یوسف، تحریر­الأحکام الشرعیة على مذهب ­الإمامیة، جلد دوم، قم، مؤسسه امام صادق علیه ­السلام، 1420.
- علامه حلّى، حسن­بن یوسف، تلخیص المرام فی معرفه الأحکام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1421ق.
- فراهیدى، خلیل، العین، جلد دوم، چاپ دوم، قم، نشر هجرت، 1410.
- فیومى، احمد، المصباح­المنیر، جلد دوم، چاپ اول، قم، منشورات دارالرضی، بی­تا.
-کلینى، محمدبن یعقوب،  الکافی، جلد پنجم، چاپ اول، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407.
-کیدرى، قطب­ الدین، محمدبن حسین، (1416)، إصباح الشیعه بمصباح­الشریعه، قم، مؤسسه امام صادق علیه ­السلام، 1416.
- محقق حلّى، جعفربن حسن، شرائع الإسلام، جلد 2، چاپ دوم، قمف مؤسسه اسماعیلیان، 1408.
- محقق حلّى، جعفربن حسن،  المختصر النافع، جلد 1، چاپ ششم، قم، مؤسسه المطبوعات الدینیه، 1418.
- محقق کرکى، على، جامع المقاصد، جلد چهارم، چاپ دوم، قم، مؤسسة آل­البیت علیه م­السلام، 1421.
- مراغى، سید میرعبد­الفتاح، العناوین الفقهیه، جلد دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1417.
- مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن ­الکریم، جلد یکم و سوم، چاپ اول، تهران، مرکز الکتاب للترجمه و النشر، 1402.
- نائینى، محمدحسین غروى، المکاسب و البیع، جلد 1، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1413.
- نجفى، محمدحسن، جواهرالکلام، جلد 22، چاپ هفتم، بیروت، دار إحیاء التراث­العربی، 1404.