جهل از مورد معامله در قراردادهای آتی و سلف در بازار سرمایه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، گروه حقوق، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران

2 استادیار گروه حقوق، دانشگاه رجاء، قزوین، ایران(نویسنده مسئول)

3 استادیار گروه حقوق، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/ejs.2023.383356.1366

چکیده

زمینه و هدف: افراد جامعه بر اساس حوائج خود و در راستای رفع آن‌ها، روابطی را ایجاد و بر اساس آن اقدام به معاملات می‌کنند. با توجه به اینکه نقش حقوق­دانان، شناسایی قواعد حاکم بر این روابط است، با این قید که در حکومت اسلامی نیز باید احکام شارع هم در نظر گرفته شود، بر همین اساس در مقالة حاضر، جهل از مورد معامله در قراردادهای آتی و سلف در بازار سرمایه در پرتو قاعد فقهی و حقوقی بررسی می‌شود.
مواد و روش‌ها: روش تحقیق در مقالة حاضر توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات به‌صورت کتا­ب­خانه‌ای است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: مهم‌ترین ایراد و اشکال وارده به قراردادهای آتی و سلف در بازارهای مالی، شبه‌غرری بودن این معامله‌هاست. معلوم نبودن مورد معامله و جهل از مشخصات آن به‌لحاظ فقهی و حقوقی، مشروعیت معاملات و قراردادهای آتی و سلف در بازار سرمایه را زیر سؤال می‌برد؛ زیرا بر اساس فقه و حقوق ایران لازم است مورد معامله شفاف و مشخص یا حداقل وضعیت کلی آن روشن و مشخص باشد.
نتیجه‌گیری: با مشخص شدن اوصاف و کیفیات و شرایط مورد معامله و طرفین آن در بازار سرمایه، ایراد جهل از مورد معامله در قراردادهای آتی و سلف قابل رفع است. در پرتو شفافیت در بازار سرمایه چنین امری میسر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


فارسی
- امامی، حسن، حقوق مدنی، چاپ بیستم، تهران، انتشارات اسلامی، 1378.
- انیس، ابراهیم، فرهنگ معجم الوسیط، چاپ اول، قم، انتشارات اسلامی، 1384.
- تاجمیر ریاحی، حامد؛ اشعریون قمی­زاده، فرزانه، سلف و اوراق سلف بررسی فقهی اقتصادی، چاپ اول، تهران، انتشارات بورس، 1394.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، حقوق تعهدات، چاپ سوم، تهران، انتشارات گنج دانش، 1378.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، جلد سوم، چاپ اول، تهران، انتشارات گنج دانش، 1378.
- جهانخانی، علی؛ پارسائیان، علی، بورس اوراق بهادار، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، 1375.
- حسینی، سیدمحمد، «قرارداد آتی و چالش‌های فقهی آن»، دو فصلنامه علمی-تخصصی مطالعات اقتصاد اسلامی، شمارة اول، 1388.
- درخشان، مسعود، مشتقات و مدیریت ریسک در بازارهای نفت، چاپ اول، تهران، مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی، 1383.
- راعی، رضا؛ سعیدی، علی، مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت، 1386.
- رفیعی، داریوش، مروری بر مشتقات و بازارهای آتی، جلد اول، چاپ اول، تهران، انتشارات ترمه، 1393.
- رفیعی، محمدتقی، مطالعه تطبیقی غرر در معامله در حقوق اسلام و ایران و کنوانسیون بیع بین‌المللی، چاپ اول، قم، نشر بوستان کتاب، 1378.
- رئوف، دلجو، قاعده غرر در حقوق مدنی ایران، چاپ اول، تهران، انتشارات جاودانه، 1391.
- زرگوش ­نسب، عبدالجبار، «بازپژوهی لزوم رفع جهل و غرر از مورد معامله و مبانی آن از منظر فقه و حقوق»، مجله مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره 44، صص:۱57-۱76، 1399.
-ساعی، سید محمدهادی، تقریرات مدنی کارشناسی ارشد، چاپ اول، قزوین، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) 1394.
- سلطانی، محمد، حقوق بازار سرمایه، چاپ دوم، تهران، انتشارات سمت، 1396.
- شهیدی، سید مرتضی؛ عبدی­پور فرد، ابراهیم، «ابعاد فقهی حقوقی و مالی قراردادهای سلف در بورس»، پژوهش­نامه حقوق اسلامی، شماره اول،1394.
- شهیدی، مهدی، مدنی عقود معین، چاپ دوازدهم، تهران، انتشارات تهران، 1390.
- طاهری محمدعلی، دانش­نامة حقوق خصوصی، جلد سوم، چاپ سوم، تهران، انتشارات محراب فکر،1394.
- طاهری، حبیب ­الله، حقوق مدنی، جلد اول، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات الاسلامی،1375.
- عبدی­پور فرد، ابراهیم؛ شهیدی، سید مرتضی؛ «ابعاد فقهی، حقوقی و مالی قراردادهای سلف در بورس»، مجله پژوهش­نامه حقوق اسلامی، شماره چهل و یکم،1394.
- کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی(قواعد عمومی قراردادها)، جلد اول، چاپ چهارم، تهران، شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا، 1374.
- کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی(قواعد عمومی قراردادها)، چاپ دوم، تهران، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۷۶.
- گرجی، ابوالقاسم، تعهدات ناشی از قرارداد حقوق اسلامی، چاپ اول، تهران، نشر مؤسسه حقوق تطبیقی، 1355.
- مرادی، مهدی، «اوراق اختیار معامله، قراردادهای تحویل آتی و قراردادهای اسلامی مشابه با آن‌ها»، نشریه دانش و توسعه، شماره بیست­ ویکم، 1386.
- مشهدی­ زاده، علیرضا، «بررسی حقوقی-فقهی قراردادهای آتی در بورس انرژی»، نشریه مبانی فقهی حقوق اسلامی»، شماره اول، 1395.
- معصومی ­نیا، غلامرضا، ابزارهای مشتقه، بررسی فقهی و اقتصادی، چاپ دوم، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389.
- معصومی­ نیا، غلامعلی، «بررسی فقهی قرارداد اختیار معامله»، فصلنامة علمی-پژوهشی اقتصاد، شماره چهلم، 1389.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، جلد دوم، چاپ بیست­ویکم، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1384.
- هال، جان، مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک، چاپ اول، تهران، نشر گروه رایانه­ پرداز، 1384.
 
عربی
- ابن ­ادریس حلی، محمدبن منصوربن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم،‌ دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیة قم‌، ‌ 1410
- ابن­ منظور، جمال‌الدین محمدبن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر للطباعه والنشر والتوزیع دار صادر،1414.
- ابوحبیب، سعدی، القاموس الفقهی لغه و اصطلاحاً، دمشق، دار الفکر، 1408.
- بهجت، محمدتقی، استفتائات، جلد دوم، قم، دفتر آیت‌الله بهجت، 1428.
- جزری ابن اثیر، مبارکبن محمد، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، جلد سوم، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان 1367.
- حسینی عاملی، جوادبن محمد، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلاّمه، جلد چهارم، قم، مؤسسه دار احیاء التراث العربی، 1407.
-حسینی عاملی، محمدبن جواد، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد الاعلامه، بیروت، دار احیاء التراث­العربی،1419.
- حلی(علامه)، حسنبن یوسف ­بن مطهر، قواعد الأحکام فی معرفه الاحلال و الحرام، جلد دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1413.
- حلی(علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر، مختلف الشیعه فی ألاحکام الشریعة، جلد پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزة علمیة قم، 1413.
- حلی(علامه)، حسن­بن یوسف­بن مطهر، تذکره الفقها، جلد یازدهم، قم، مؤسسه آل­البیت علیهم‌السلام، 1414.
حلی(محقق)، جـعفر، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران، انتشارات استقلال،1413.
- حلّی(محقق)، نجم‌الدین جعفربن حسن‌، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد دوم، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408.
- سمرقندی، علاءالدین، تحفةالفقهاء، جلد اول، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1414.
- شوکانی، نیل الأوطار من احادیث سید الاخیار فی شرح منتقی الاخیار، به اشراف وهبه الزحیلی، جلد سوم، بیروت، دارالخیر، 1418.
- طباطبائی، صاحب ریاض، سید علی بن محمد بن ابی معاذ، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، جلد نهم، قم، مؤسسه آل­البیت علیهم‌السلام، 1418.
- طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن‌، المبسوط فی فقه الإمامیة‌‌، جلد دوم، تهران، المکتبه المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387.
- طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن، المعجم الفقهی لکتب الشیخ طوسی، جلد سوم، قم، موسسه دایره المعارف الفقه اسلامی، 1382.
- عاملی(شهید اول)، محمدبن مکی، الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه، جلد سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزة علمیة قم‌، 1417.
- عاملی(شهید اول)، محمدبن مکی، القواعد و الفوائد، قم، کتاب‌فروشی مفید،1404.
- عاملی(شهید ثانی)،  زین­الدین بن علی­بن احمد عاملی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، جلد سوم، قم، مؤسسه المعارف الإسلامیة، 1413.
- عاملی(شهید ثانی)، زین­الدین بن علی­بن احمد عاملی،‌ الروضه البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، جلد سوم، قم، کتاب‌فروشی داوری‌، چاپ اول، 1410.
- عاملی(شهید ثانی)، زیدالدین بن علی، مسالک الافهام الى تنقیح شرایع الاسلام، قم، مؤسسه معارف اسلامیه،1414.
- عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیة (المحشی-کلانتر)، قم، انتشارات کتاب‌فروشی داوری، 1410.
- عاملی(شهید اول)، محمد بن مکی، الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه، جلد سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417.
- علامه حلی، حسن­بن یوسف­ بن مطهر اسدی، تذکره الفقها(ط-الحدیثه)، جلد یازدهم، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1414.
- قرشی، سید علی ­اکبر، قاموس قرآن، جلد پنجم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1412.
- کرکی، محقق ثانی، علی­ بن حسین عاملی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام، 1414.
- مقدس اردبیلی، احمدبن محمد، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، جلد هشتم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1403.
- موسوی خمینی، سید روح­ اللَّه، تحریر الوسیله، جلد اول، قم، مؤسسه دارالعلم‌، 1422.
- موسوی خویی، سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین، جلد دوم، قم، نشر مدینه العلم‌، چاپ بیست ­وهشتم،1410.
- نجفی(صاحب الجواهر)، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، جلد بیست­ ودوم، بیروت، دار احیاء التراث­العربی، 1404.
-ن جفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌، جلد بیست­ وچهارم، بیروت، دار إحیاء التراث­العربی، 1407
- نراقی، مولی احمدبن محمد مهدی، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1417.
- واسطی زبیدی حنفی، محب ­الدین، تاج العروس من جواهر القاموس، جلد هفتم، بیروت، دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع، 1414.