مبانی فقهی تعهدات دولت در تأمین کالاها و خدمات عمومی در نظام حقوقی ایران

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته حقوق عمومی، گروه حقوق، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

2 دانشیار، گروه حقوق، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

3 استادیار، گروه حقوق، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

10.22034/ejs.2023.336469.1215

چکیده

زمینه و هدف: دولت به مفهوم نوین آن متعهد به تأمین کالا و خدمات موردنیاز شهروندان است. مبنای تعهدات دولت در این خصوص از موضوعات محل بحث و نظر بوده است. در این مقاله تلاش شده مبانی فقهی تعهدات دولت در تأمین کالاها و خدمات عمومی در نظام حقوقی ایران بررسی شود.
مواد و روش‌ها: نوع تحقیق، توصیفی تحلیلی بوده و از روش کتابخانه‌ای و از فیش‌برداری برای گردآوری اطلاعات استفاده‌ شده است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: در آموزه‌های فقهی، تأمین کالا و خدمات مورد نیاز شهروندان و در کل خدمت‌رسانی به مردم یک ارزش محسوب می‌شود. منابع فقهی تعهدات دولت در این خصوص، آیات و روایات و سیره معصومین  است که مطابق آن­ها بر ضرورت تأمین کالاها و ارائه خدمات عمومی از سوی حکومت اسلامی تأکید شده است.
نتیجه‌گیری: دولت به­منظور انجام تعهدات خود در زمینه تأمین کالا و خدمات عمومی به مردم، نیازمند سازوکارهایی است: دخالت در تنظیم بازار از مهم­ترین سازوکارهای تحقق تعهدات دولت در این زمینه است. دخالت دولت به­عنوان عامل تنظیم از طریق مبارزه با احتکار کالا و گران­فروشی کالا و خدمات سبب می‌شود، کالا و خدمات با شرایط مناسب در اختیار مردم قرار گیرد. علاوه بر این، سلامت اداری و مبارزه با فساد و در همین حال، وجود نظارت کارآمد از سوی دولت، از عوامل مهم ارایه خدمات عمومی مطلوب به مردم است.

کلیدواژه‌ها


- ابن بابویه )شیخ صدوق(، محمد بن علی، خصال، 
جلد اول، قم، نشر جامعه مدرسین، 1362.
- ابن شعبه حرانی )حسن بن علی(، تحف العقول، 
قم، نشر آل علی )ع(، 1382.
- ابن منظور، )محمد بن المکرم المصری(، لسان 
العرب، بیروت، دار صادر، 1410.
- احمدی، کریم، بررسی و تحلیل بازار کاالهای
اساسی در سال 1395 ،چاپ اول، تهران، انتشارات 
وزارت کشاورزی، معاونت برنامه و بودجه، اداره کل 
آمار و اطالعات، 1398.
- احمدى، على، مکاتیب الرسول، جلد اول، چاپ 
اول، بیروت، نشر دارالمهاجر، 1263.
- الحر العاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه،
جلد هفدهم، قم، مؤسسه آل البیت الحیاء التراث، 
.1412
- القمی، عباس، سفینه البحار، جلد اول، قم، اسوه،
.1414
- امامی، محمد، استوار سنگری، کوروش، حقوق 
اداری، جلد اول، چاپ دوازدهم، تهران، نشر میزان،
.1389
- امام خمینی، روح اله، کتاب البیع، جلد دوم، قم، 
مطبعة مهر، 1412.
- باباپور، محمدمهدی، درآمدی بر سیاست و 
حکومت در نهجالبالغه، چاپ اول، قم، عصر ظهور، 
.1380
- بیهقی، احمد بن الحسین، السنن الکبری، جلد 
نهم، بیروت، دار الفکر، 1409.
- پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، چاپ چهارم، 
تهران، نشر دنیای دانش، 1382.
- تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، تصنیف
غررالحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات اسالمی،
.1366
- تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، غررالحکم 
و دررالکلم، جلد اول، قم، دارالکتاب االسالمی،
.1410
- جاهدی، میثم، خصوصیسازی زنجیره تأمین
کاالهای اساسی، چاپ اول، تهران، انتشارات آریا
دانش، 1397.
- دادگر، یداهلل، »ظرفیت نظریه اقتصاد سیاسی
قانون اساسی جهت انضباط بخشی مدیریت بخش 
عمومی«، مجله پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات 
فرهنگی، شماره دوم، 1390.
- دشتی، محمد، ترجمه نهج البالغه، چاپ دوم، 
تهران، پیام آزادی، 1377.
- دلشاد تهرانی، مصطفی، سیره نبوی )منطق 
عملی(، جلد اول و سوم، چاپ اول، تهران، سازمان 
چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسالمی،
.1372
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه دهخدا، جلد ششم، 
چاپ دوم، تهران، دانشگاه تهران، 1377.
- ربیعی، علی، زندهباد فساد، چاپ دوم، تهران، 
سازمان چاپ و انتشارات، 1383.
86 /فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، دوره چهارم، شماره چهارم، زمستان 1401 1400 
- رستمی، ولی، رشیدی، رضا، »نقد و تحلیل نظریه
خدمات عمومی و اصول حاکم بر آن، مبتنی بر 
آموزههای اسالمی«، مجله حکومت اسالمی، شماره 
هشتاد و ششم، 1396.
- رهنمایی، محمدرضا، »خاستگاه مشروعیت
حکومت اسالمی و نقش مردم در آن«، مجله 
معرفت، شماره چهل و سوم، 1380.
- ری شهری، محمد، منتخب میزان الحکمه، جلد 
اول، قم، دارالحدیث. چاپ یازدهم، 1392.
- شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البالغه، قم، 
نشر هجرت، 1414.
- طباطبایى، محمدحسین، المیزان فی تفسیر
القرآن، جلد دهم، بیروت، مؤسسه االعلمی
للمطبوعات، 1391.
- طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان،
جلد چهارم، قم، جامعه مدرسین، 1417.
- طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، حقوق اداری، چاپ 
دوازدهم، تهران، انتشارات سمت، 1383.
- طبرسی، احمد بن علی، االحتجاج علی اهل 
اللجاج، جلد اول، تهران، دار الکتب االسالمی،
.1381
- طوسی )شیخ طوسی(، محمد بن حسن، أمالی
طوسی، قم، دار الثقافه، 1414.
- علی بن موسی رضا، منسوب به امام رضا )ع(، 
الفقه المنسوب إلى اإلمام الرضا )ع(، مشهد، مؤسسه 
آل البیت )ع(، 1406.
- عمید، حسن، فرهنگ لغت عمید، جلد اول، چاپ 
سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1384.
- فیض االسالم، علی نقی، ترجمه و شرح 
نهجالبالغه، چاپ اول، تهران، نشر سهر، 1365.
- فیض کاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى، 
المحجه البیضاء، جلد سوم، قم، جامعه مدرسین،
.1417
- قائمی، علی، در مکتب کریم اهل بیت )ع( امام 
حسن مجتبی )ع(، چاپ اول، تهران، انتشارات 
امیری، 1374.
- قحف منذر، »مروری بر الگوهای اقتصاد اسالمی«،
فصلنامه اقتصاد اسالمی، شماره بیستم، 1384.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، جلد پنجم، چاپ 
یازدهم، تهران، مرکز فرهنگى درسهایی از قرآن،
.1383
- کرمی، حمید، فاتحیراد، نوید، »نقش دولت در 
ارائه خدمات عمومی به شهروندان )با تأکید بر 
خدمات مربوط به رفاه و تأمین اجتماعی؛ مطالعه 
تطبیقی در دو نظام دولتی ایران و فرانسه(، مجله 
مطالعات مدیریت و کارآفرینی«، دوره چهار، شماره
سوم، 1397.
- کریمی، فاطمه، »خدمت به مردم از دیدگاه قرآن 
و نهجالبالغه«، مجله کتاب ماه دین، شماره صد و 
هشتاد نهم، 1392.
- کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، جلد دوم، 
تهران، علمیه اسالمیه، 1369.
مبانی فقهی تعهدات دولت در تأمین کاالها و ... معتضدیان و همکاران / 87
- کلینى، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، جلد 
پنجم، تهران، دارالکتب االسالمیه، 1407.
- گرجی، علیاکبر، مبانی حقوق عمومی، چاپ اول، 
تهران، نشر جنگل، جاودانه، 1388.
- مالک، محمدرضا، »وظایف و مسؤولیتهای دولت 
اسالمی در اقتصاد«، فصلنامه اقتصاد اسالمی،
شماره دوازدهم، 1382.
- مجلسی، محمد بن باقر، بحار االنوار، جلد سی و 
سه، بیروت، دارالرضا، 1408.
- مجلسی، محمد بن باقر، مرآه العقول فی شرح 
أخبارآل الرسول، جلد نهم، تهران، دارالکتب 
االسالمیه، 1404.
- مجلسى، محمد بن باقربحار األنوار، جلد هفتاد و 
هشتم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403.
- محدث نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، 
جلد هفدهم، بیروت، مؤسسه آل البیت الحیاء 
التراث، 1408.
- محسنی راد، محمد، »جایگاه نظریه منفعت 
عمومی در حقوق اداری جمهوری اسالمی ایران«،
پایاننامه دوره کارشناسی ارشد حقوق عمومی،
پردیس قم دانشگاه تهران، 1391.
- محمدنژاد، حیدر، »نظریه خدمت عمومی و اصول 
حاکم بر آن در قوانین و رویه قضایی ایران«، نشریه
حقوق اداری، شماره دهم، 1395.
- محمدیان، محسن، وهابزاده، شادان، »دولت 
الکترونیک پارادایمی جدید در ارائه خدمات عمومی
و اصالح نظام اداری کشور«، مجله پژوهشگر، 
شماره سوم، 1384 .
- محمدی ری شهری، محمد، دانشنامه میزان
الحکمه، قم، موسسه دار الحدیث، 1384.
- محمودی، وحید، »فساد اقتصادی و توسعه«، 
فصلنامه اطالعات سیاسی-اقتصادی، شماره صد و 
هشتادم و صد و نودم، 1382.
- مراد حاصل، امیرمهدی، شیرازی، رضا، داستان 
زندگی امام محمدباقر )ع(، چاپ هفتم، تهران، 
انتشارات پیام نور، 1382.
- معین، محمد، فرهنگ معین، جلد اول، چاپ 
هفتم، تهران، نشر خانهی سپهر، 1371.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد بیست و 
ششم، چاپ دهم، تهران، دار الکتب االسالمیه،
.1371
- موسایی، میثم، امام خمینی )ره(، دولت و اقتصاد، 
چاپ اول، تهران، موسسه چاپ و نشر عروج )تنظیم
و نشر آثار امام خمینی )ره((، 1386.
- موسوی خمینی، روح اله، صحیفه امام، جلد 
بیستم، تهران، نشر موسسه تنظیم و نشر آثار امام 
خمینی، 1368.
- نساجی زواره، اسماعیل، »خدمترسانی در سیره
پیامبر اعظم )ص(«، مجله درسهایی از مکتب 
اسالم، شماره پنجم، 1385.
- ویژه، محمدرضا، »مفهوم اصل برابری در حقوق 
عمومی نوین«، نشریه حقوق اساسی، شماره دوم، 
.1383
88 /فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، دوره چهارم، شماره چهارم، زمستان 1401 1400 
- یوسفیان، نعمتاهلل، »خدمترسانی از منظر 
اخالق اسالمی«، مجله حقوق، شماره اول، 1383.
سایتها
- سایت آیتاهلل خامنهای، پاسخ رهبری به 
پرسشهای نهگانه، درباره مبارزه با مفاسد 
1400/12/25 ،مراجعه آخرین، 1394 ،اقتصادی
.https://farsi.khamenei.i