مبانی فقهی تعهدات دولت در تأمین کالاها و خدمات عمومی در نظام حقوقی ایران

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته حقوق عمومی، گروه حقوق، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

2 دانشیار، گروه حقوق، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

3 استادیار، گروه حقوق، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

چکیده

زمینه و هدف: دولت به مفهوم نوین آن متعهد به تأمین کالا و خدمات موردنیاز شهروندان است. مبنای تعهدات دولت در این خصوص از موضوعات محل بحث و نظر بوده است. در این مقاله تلاش شده مبانی فقهی تعهدات دولت در تأمین کالاها و خدمات عمومی در نظام حقوقی ایران بررسی شود.
مواد و روش‌ها: نوع تحقیق، توصیفی تحلیلی بوده و از روش کتابخانه‌ای و از فیش‌برداری برای گردآوری اطلاعات استفاده‌ شده است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: در آموزه‌های فقهی، تأمین کالا و خدمات مورد نیاز شهروندان و در کل خدمت‌رسانی به مردم یک ارزش محسوب می‌شود. منابع فقهی تعهدات دولت در این خصوص، آیات و روایات و سیره معصومین  است که مطابق آن­ها بر ضرورت تأمین کالاها و ارائه خدمات عمومی از سوی حکومت اسلامی تأکید شده است.
نتیجه‌گیری: دولت به­منظور انجام تعهدات خود در زمینه تأمین کالا و خدمات عمومی به مردم، نیازمند سازوکارهایی است: دخالت در تنظیم بازار از مهم­ترین سازوکارهای تحقق تعهدات دولت در این زمینه است. دخالت دولت به­عنوان عامل تنظیم از طریق مبارزه با احتکار کالا و گران­فروشی کالا و خدمات سبب می‌شود، کالا و خدمات با شرایط مناسب در اختیار مردم قرار گیرد. علاوه بر این، سلامت اداری و مبارزه با فساد و در همین حال، وجود نظارت کارآمد از سوی دولت، از عوامل مهم ارایه خدمات عمومی مطلوب به مردم است.

کلیدواژه‌ها


- ابن ‌بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی، خصال، جلد اول، قم، نشر جامعه مدرسین، 1362.
- ابن شعبه حرانی (حسن بن علی)، تحف العقول، قم، نشر آل علی (ع)، ۱۳۸۲.
- ابن منظور، (محمد بن المکرم المصری)، لسان العرب، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۰.
- احمدی، کریم، بررسی و تحلیل بازار کالاهای اساسی در سال 1395، چاپ اول، تهران، انتشارات وزارت کشاورزی، معاونت برنامه ‌و بودجه، اداره ­کل آمار و اطلاعات، 1398.
- احمدى، على، مکاتیب الرسول، جلد اول، چاپ اول، بیروت، نشر دارالمهاجر، 1263.
- الحر العاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، جلد هفدهم، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۲.
- القمی، عباس، سفینه البحار، جلد اول، قم، اسوه، 1414.
- امامی، محمد، استوار سنگری، کوروش، حقوق اداری، جلد اول، چاپ دوازدهم، تهران، نشر میزان، 1389.
- امام خمینی، روح اله، کتاب البیع، جلد دوم، قم، مطبعة مهر، 1412.
- بابا­پور، محمدمهدی، درآمدی بر سیاست و حکومت در نهج‌البلاغه، چاپ اول، قم، عصر ظهور، ۱۳۸۰.
- بیهقی، احمد بن الحسین، السنن الکبری، جلد نهم، بیروت، دار الفکر، 1409.
- پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، چاپ چهارم، تهران، نشر دنیای دانش، 1382.
- تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، تصنیف غررالحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1366.
- تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، غررالحکم و دررالکلم، جلد اول، قم، دارالکتاب الاسلامی، 1410.
- جاهدی، میثم، خصوصی‌سازی زنجیره تأمین کالاهای اساسی، چاپ اول، تهران، انتشارات آریا دانش، 1397.
- دادگر، یدالله، «ظرفیت نظریه اقتصاد سیاسی قانون اساسی جهت انضباط بخشی مدیریت بخش عمومی»، مجله پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره دوم، ۱۳۹۰.
- دشتی، محمد، ترجمه نهج البلاغه، چاپ دوم، تهران، پیام آزادی، ۱۳۷۷.
- دلشاد تهرانی، مصطفی، سیره نبوی (منطق عملی)، جلد اول و سوم، چاپ اول، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1372.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، جلد ششم، چاپ دوم، تهران، دانشگاه تهران، 1377.
- ربیعی، علی، زنده‌باد فساد، چاپ دوم، تهران، سازمان چاپ و انتشارات، 1383.
- رستمی، ولی، رشیدی، رضا، «نقد و تحلیل نظریه خدمات عمومی و اصول حاکم بر آن، مبتنی بر آموزه‌های اسلامی»، مجله حکومت اسلامی، شماره هشتاد و ششم، 1396.
- رهنمایی، محمدرضا، «خاستگاه مشروعیت حکومت اسلامی و نقش مردم در آن»، مجله معرفت، شماره چهل و سوم، 1380.
- ری شهری، محمد، منتخب میزان الحکمه، جلد اول، قم، دارالحدیث. چاپ یازدهم، 1392.
- شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، قم، نشر هجرت، ۱۴۱۴.
- طباطبایى، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد دهم، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1391.
- طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، جلد چهارم، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۷.
- طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، حقوق اداری، چاپ دوازدهم، تهران، انتشارات سمت، 1383.
- طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی اهل اللجاج، جلد اول، تهران، دار الکتب الاسلامی، 1381.
- طوسی (شیخ طوسی)، محمد بن حسن، أمالی طوسی، قم، دار الثقافه، ۱۴۱۴.
- علی بن موسی رضا، منسوب به امام رضا (ع)، الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا (ع)، مشهد، مؤسسه آل البیت (ع)، ۱۴۰۶.
- عمید، حسن، فرهنگ لغت عمید، جلد اول، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۴.
- فیض الاسلام، علی ‌نقی، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، چاپ اول، تهران، نشر سهر، 1365.
- فیض کاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى، المحجه البیضاء، جلد سوم، قم، جامعه مدرسین، 1417.
- قائمی، علی، در مکتب کریم اهل‌ بیت (ع) امام حسن مجتبی (ع)، چاپ اول، تهران، انتشارات امیری، 1374.
- قحف منذر، «مروری بر الگوهای اقتصاد اسلامی»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره بیستم، ۱۳۸۴.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، جلد پنجم، چاپ یازدهم، تهران، مرکز فرهنگى درس‌هایی از قرآن، 1383.
- کرمی، حمید، فاتحی­راد، نوید، «نقش دولت در ارائه خدمات عمومی به شهروندان (با تأکید بر خدمات مربوط به رفاه و تأمین اجتماعی؛ مطالعه تطبیقی در دو نظام دولتی ایران و فرانسه)، مجله  مطالعات مدیریت و کارآفرینی»، دوره چهار، شماره سوم، 1397.
- کریمی، فاطمه، «خدمت به مردم از دیدگاه قرآن و نهج‌البلاغه»، مجله کتاب ماه دین، شماره صد و هشتاد نهم، 1392.
- کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، جلد دوم، تهران، علمیه اسلامیه، ۱۳۶۹.
- کلینى، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، جلد پنجم، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407.
- گرجی، علی‌اکبر، مبانی حقوق عمومی، چاپ اول، تهران، نشر جنگل، جاودانه، 1388.
- مالک، محمدرضا، «وظایف و مسؤولیت‌های دولت اسلامی در اقتصاد»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره دوازدهم، 1382.
- مجلسی، محمد بن باقر، بحار الانوار، جلد سی و سه، بیروت، دارالرضا، ۱۴۰۸.
- مجلسی، محمد بن باقر، مرآه العقول فی شرح أخبارآل الرسول، جلد نهم، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1404.
- مجلسى، محمد بن باقربحار الأنوار، جلد هفتاد و هشتم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏، 1403.
- محدث نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، جلد هفدهم، بیروت، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸.
- محسنی ­راد، محمد، «جایگاه نظریه منفعت عمومی در حقوق اداری جمهوری اسلامی ایران»، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد حقوق عمومی، پردیس قم دانشگاه تهران، 1391.
- محمد­نژاد، حیدر، «نظریه خدمت عمومی و اصول حاکم بر آن در قوانین و رویه قضایی ایران»، نشریه حقوق اداری، شماره دهم، ۱۳۹۵.
- محمدیان، محسن، وهاب­زاده، شادان، «دولت الکترونیک پارادایمی جدید در ارائه خدمات عمومی و اصلاح نظام اداری کشور»، مجله پژوهشگر، شماره سوم، 1384.
- محمدی ری شهری، محمد، دانشنامه میزان الحکمه، قم، موسسه دار الحدیث، ۱۳۸۴.
- محمودی، وحید، «فساد اقتصادی و توسعه»، فصلنامه اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شماره صد و هشتادم و صد و نودم، ۱۳۸۲.
- مراد حاصل، امیرمهدی، شیرازی، رضا، داستان زندگی امام محمدباقر (ع)، چاپ هفتم، تهران، انتشارات پیام نور، 1382.
- معین، محمد، فرهنگ معین، جلد اول، چاپ هفتم، تهران، نشر خانه‌ی سپهر، 1371.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد بیست و ششم، چاپ دهم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1371.
- موسایی، میثم، امام خمینی (ره)، دولت و اقتصاد، چاپ اول، تهران، موسسه چاپ و نشر عروج (تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره))، 1386.
- موسوی خمینی، روح اله، صحیفه امام، جلد بیستم، تهران، نشر موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۶۸.
- نساجی زواره، اسماعیل، «خدمت‌رسانی در سیره پیامبر اعظم (ص)»، مجله درس‌هایی از مکتب اسلام، شماره پنجم، 1385.
- ویژه، محمدرضا، «مفهوم اصل برابری در حقوق عمومی نوین»، نشریه حقوق اساسی، شماره دوم، 1383.
- یوسفیان، نعمت‌الله، «خدمت‌رسانی از منظر اخلاق اسلامی»، مجله حقوق، شماره اول، 1383.
سایتها
- سایت آیت‌الله خامنه‌ای، پاسخ رهبری به پرسش‌های نه‌گانه، درباره مبارزه با مفاسد اقتصادی، ۱۳۹۴، آخرین مراجعه، ۲۵/۱۲/۱۴۰۰ https://farsi.khamenei.ir.