مقررات ورشکستگی بانک‌ها و مؤسسات مالی اعتباری در پرتو مبانی فقهی نظام حقوقی ایران

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران.

2 استادیار گروه حقوق و علوم سیاسی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران.

10.22034/ejs.2023.349885.1259

چکیده

زمینه و هدف: اهمیت روزافزون نقش بانک‌ها و مؤسسات مالی اعتباری در ابعاد مختلف حیات اقتصادی و لزوم نظارت و حمایت قانونی نسبت به آن‌ها، سبب شده قانون‌گذاران بیش از پیش به حقوق حاکم بر فعالیت آن­ها دقت­نظر داشته باشند. یکی از موضوعات مهم بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری ورشکستگی است که در مقاله حاضر تلاش شده مورد بررسی قرار گیرد.
مواد و روش‌ها: مقاله توصیفی تحلیلی بوده و از روش کتابخانه‌ای برای جمع‌آوری داده‌ها و بررسی سؤال مقاله پرداخته است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: در فقه از ورشکستگی تحت عنوان افلاس و اعسار یاد می‌شود که در بحث ورشکستگی در حقوق ایران منعکس شده است. افلاس و اعسار به تنهایی امکان تبیین ورشکستگی بانک‌ها و مؤسسات مالی اعتباری را ندارد. در قانون تجارت نیز، ورشکستگی بانک‌ها به­مثابه ورشکستگی سایر تجار و یا شرکت‌های تجاری سهامی نگریسته می‌شود که تبیین­کننده وضعیت ورشکستگی بانک‌ها و موسسات مالی اعتباری نیست. تفاوت در مفهوم توقف و ورشکستگی و اهداف، عملکرد و ماهیت بانک‌ها با شرکت‌های تجاری موارد مهمی است که نادیده گرفته ‌شده است. نقایض قانون تجارت در پیش‌نویس لایحه قانون بانکداری تا حد زیادی رفع شده لایحه مذکور، رویکرد منسجم و دقیق‌تری نسبت به ورشکستگی بانک‌ها و مؤسسات مالی اعتباری دارد.
نتیجه‌گیری: پیش‌نویس لایحه قانون بانکداری درخصوص ورشکستگی بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری دارای نوآوری و نقط قوت متعددی است اما رویکرد بین‌المللی نداشته و از این جهت متناسب با نیازهای امروز تجارت بین‌الملل به نظر ‌نمی‌‌رسد.

کلیدواژه‌ها


- ابن حجر عسقالنی، سیل السالم، مصر، شرکه 
مکتبه و مطبعه مصطفی البابی الحلی و اوالده، 
.1960
- احمد، فتح اهلل، معجم الفاظ فقه جعفری، نشر 
مطابع مدخل )دمام(، 1415.
- اردبیلى، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان 
فی شرح إرشاد األذهان، جلد نهم، قم، دفتر 
انتشارات اسالمى وابسته به جامعه مدرسین حوزه 
علمیه قم، 1412.
- اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت؛ شرکتهای تجاری
شرکتهای سهامی، جلد دوم، چاپ هشتم، تهران، 
انتشارات سمت، 1385.
- اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، ورشکستگی و 
تصفیهی امور ورشکسته، چاپ دهم، تهران، سمت،
.1388
- اسماعیلنژاد ارچی، سیدصابر، بررسی
نوآوریهای الیحه تجارت و پیشنویس قانون چک 
در نظام بانکداری الکترونیکی، سومین کنفرانس 
بینالمللی مطالعات حقوقی و قضایی، گرجستان، 
سازمان بینالمللی مطالعات دانشگاهی، 1398.
- اإلمام أحمد المرتضى، شرح األزهار، جلد چهارم، 
قم، الناشر مؤسسة اإلمام زید بن علی، 1400.
- الحلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، قواعد 
األحکام فی معرفة الحالل و الحرام، جلد پانزدهم، 
قم، دفتر انتشارات اسالمى وابسته به جامعه 
مدرسین حوزه علمیه قم، 1413.
- الحلی، یحیی بن سعید، الجامع للشرائع، جلد 
پانزدهم، قم، مؤسسة سید الشهداء العلمیة، 1405.
- بحرانى، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق 
الناضرة فی أحکام العترة الطاهره، جلد دوم، قم، 
دفترانتشارات اسالمى وابسته به جامعه مدرسین
حوزه علمیه قم، 1405.
- برهمند، افشار، ورشکستگی بانکها، چاپ اول، 
موسسات مالی و اعتباری و آثار حقوقی آن، تهران، 
کتیبه نوین، 1398.
- توتونچیان، ایرج، »آیا بانکداری ایران اسالمی
است؟«، فصلنامه اقتصاد اسالمی، شماره ششم، 
.1381
- جعفری صامت، امیر، ادغام بانکها: راهکارهای
پیشگیری از ورشکستگی بانکها با تأکید بر ادغام، 
چاپ اول، تهران، دانشگاه غیردولتی، غیرانتفاعی
عدالت، 1398.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی
حقوق، چاپ سیزدهم، تهران، کتابخانه گنج دانش، 
.1382
- جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و
الصحاح العربیة، جلد سوم، قاهره، النشر دارالعلم 
للمالیین، 1407.
- حر عاملی، محمد، تفصیل وسائل الشیعه إلى 
تحصیل مسائل الشریعه، جلد یازدهم، مؤسسه آل 
البیت علیهم السالم، 1414.
مقررات ورشکستگی بانکها و مؤسسات مالی اعتباری ... جمشیدی و همکاران / 129
- حلبى )ابن زهره(، حمزة بن على، غنیة النزوع الی
علمی االصول و الفروع، جلد پانزدهم، قم، مؤسسه 
امام صادق، 1990.
- راوندى قطب الدین، سعید بن عبداله، فقه القرآن، 
جلد پانزدهم، قم، کتابخانه آیت اهلل مرعشى نجفى،
.1405
- سمرقندی، محمد بن مسعود بن عیاش، تفسیر
العیاشی، جلد دوم، بیروت، موسسة االعلمی،
.1999
- سیمایی صراف، حسین، حقوق ورشکستگی و 
تصفیه اموال ورشکسته، چاپ اول، تهران، انتشارات 
میزان، 1397.
- شوکانی، محمد بن علی بن محمد، نیل األوطار، 
جلد پنجم، بیروت، انتشارات دار الجیل، 1973.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر
القرآن، جلد اول، قم، الجماعه المدرسین بقم 
المشرفه، موسسه النشر االسالمی، 1384.
- طباطبائینژاد، سیدمحمد، »کاستیهای نظام 
ورشکستگی بانکها در ایران«، مجله مطالعات 
حقوق خصوصی، سال چهل و پنج، شماره اول، 
.1394
- طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه 
االمامیه، جلد اول، تهران، المکتبة المرتضویة إلحیاء
اآلثار الجعفریة، 1387.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر
القرآن، جلد چهارم، بیروت، دار احیاء التراث العربی،
بیتا.
- عزیزیان گیالن، ماجد، »چارچوب قانونی
ورشکستگی بانکها در حقوق ایران«، مجله 
تازههای اقتصاد، سال ده، شماره یکصد و چهلم،
 .1392
- عیسائی تفرشی، محمد، شهبازینیا، مرتضی، 
شیروانی، خدیجه، »تمایزهای بانکها از 
شرکتهای تجاری و تأثیر این تمایزها بر نظام 
ورشکستگی )مطالعه تطبیقی در حقوق آمریکا و 
ایران(«، پژوهشهای حقوق تطبیقی )مدرس علوم 
انسانی(، دوره بیست و سه, شماره دوم )پیاپی
یکصد و چهارم(، 1398.
- فیض کاشانی، محمد محسن، األصفى فی تفسیر
القرآن، جلد اول، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات
اسالمی حوزة علمیه قم، 1372.
- قلعجی، محمد رواس، صادق قنیبی، حامد، معجم 
لغة الفقهاء، بیروت، انتشارات دار النفائس للطباعة 
والنشر والتوزیع، 1988.
- کاویانی، کورش، حقوق ورشکستگی، چاپ سوم، 
تهران، انتشارات میزان، 1394.
- کرکی )محقق ثانى(، على بن حسین، جامع 
المقاصد فی شرح القواعد، جلد پنجم، قم، مؤسسه 
آل البیت، 1414.
- گلپایگانی، سید محمدرضا، مجمع المسائل، جلد 
سوم، قم، دار القرآن الکریم، 1409.
- مجلسی، محمد باقر، بحار االنوار، جلد نود و
ششم، بیروت، لبنان، النشر مؤسسة الوفاء، 1983.
130 /فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، دوره چهارم، شماره چهارم، زمستان 1401 1400 
- مرعشی، سید محمدحسن، تقریرات درس خارج 
از فقه، تهران، مدرسه علی شهید مطهری، 1381.
- نجفی، محمد حسن، جواهر الکالم فی شرح 
شرائع اإلسالم، جلد نهم، بیروت، دار احیاء التراث 
العربی، 1404.
- نصیری، دانیال، نصیری، عزتاهلل، »ورشکستگی
بانکها و موسسات مالی و اعتباری با نگاهی به 
کفالت بانکی«، مجله پژوهشهای حقوقی، شماره 
چهل و ششم، 1400 .
- نوری یوشانلویی، جعفر، خسروانی، عرفان، 
»پیشگیری از ورشکستگی شرکتها در حقوق 
تجارت بینالملل«، پژوهشنامه بازرگانی، شماره 
هفتاد و چهارم، 1394.
- واحدی مقدم، سیده نسا، »بررسی حقوقی قوانین،
ساختار و نحوه سرمایهگذاری بانکها و مؤسسات 
مالی و اعتباری در سهام شرکتها در حقوق ایران«،
مجله مطالعات علوم اجتماعی، دوره پنج، شماره 
دوم، 1398