واکاوی «قاعده فقهی لاضرر» با بررسی آثار ناشی از فروش تراکم ساختمانی

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری اقتصاد اسلامی، گروه اقتصاد، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار، گروه اقتصاد، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.22034/ejs.2023.351416.1264

چکیده

زمینه و هدف: قاعده لاضرر در سیستم حقوقی اسلام دارای جامعیت و پویایی و در قوانین مدنی ایران دارای تأثیر غیرقابل انکار می‏باشد و توانسته راهگشای بسیاری از مشکلات و حتی مسائل نوپیدا باشد. هدف این مطالعه تحلیل «قاعده فقهی لاضرر» با بررسی اثر فروش تراکم ساختمانی بر محیط زیست و افراد جامعه می‏باشد.
مواد و روش‌ها: این تحقیق از نوع نظری بوده ‌روش تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی می‏باشد و روش جمع‏آوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‏ای است و با مراجعه به اسناد، کتب و مقالات صورت گرفته است.
ملاحظات اخلاقی: در تمام مراحل نگارش پژوهش حاضر، ضمن رعایت اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته ها: از جمله مسائل نوپیدا در جامعه؛ ارائه تراکم مازاد و فروش تراکم ساختمانی در شهرها و به‌ویژه کلان‏شهرهاست که با توجه به پیامدهایی که برای محیط زیست، اجتماع و افراد جامعه دارد، قابل بررسی و مطالعه می‏باشد. با اتخاذ سازوکارهای مناسب در زمینه حفاظت از محیط زیست و شهرسازی پایدار، برای سامان بخشیدن به این حوزه می‏توان از قواعد فقهی و اسلامی در قالب قاعده فقهی لاضرر کمک گرفت.
نتیجه‌گیری: با درک اهمیت کیفیت محیط زیست و سلامت جامعه و به مدد آموزه فقهی در چارچوب «قاعده لاضرر»، می‏توان فروش تراکم ساختمانی را از مصادیق این قاعده دانست که نیاز به بازنگری سیاست‏گذاران کشور و متصدیان امر مسکن دارد.

کلیدواژه‌ها


- االنصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائداالصول، 
بیروت، دارالکتب العلمیه، 1420.
- امینزاده، بهناز، »تأثیرات برجسازی در محیط
شهری: محله الهیه تهران«. فصلنامه محیط
شناسی، شماره بیست و ششم، 1376.
- حرعاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه، قم، 
مؤسسه آل البیت )ع(، 1409.
- حیدری، سید کمال، قاعده الضرر و الضرار، قم، 
دارالصادقین، 1379.
- خمینی، سید روحااهلل، الرسائل، قم، مؤسسه 
مطبوعاتی اسماعیلیان، 1385.
- خوشاخالق، رحمان، حسنشاهی، مرتضی، 
»تخمین خسارات وارده به ساکنان شیراز بهدلیل
آلودگی هوا«، مجله تحقیقات اقتصادی، شماره 
شصت و یکم، 1381.
- سویوتینا، تاتیانا، فراتر از رشد اقتصادی؛ مقدمهای
بر توسعه پایدار، ترجمه مهدی تقوی، انتشارات 
دانشگاه آزاد اسالمی، 1385.
- سیستانی، علی، قاعدة الضرر و الضرار، قم، مکتبۀ
آیت ااهلل العظمی السیستانی، 1414.
- شماعی، علی، جهانی، رحمان، »بررسی اثرات 
توسعۀ عمودی شهر بر هویّت محلّهای«، فصلنامه 
مطالعات شهر ایرانی- اسالمی، شماره ششم،
.1390
- شهابی، محمود، رساله الضرر، دانشگاه تهران، 
.1350
- شیعه، اسماعیل، مقدمهای بر مبانی برنامهریزی
شهری، چاپ و سی و هفتم، تهران، انتشارات 
دانشگاه علم و صنعت، 1395.
- عزیزی، محمدمهدی، تراکم در شهرسازی اصول 
و معیارهای تعیین تراکم شهری، تهران، انتشارات 
دانشگاه تهران، 1381.
- عزیزی، محمدمهدی، اصول و معیارهای تعیین
تراکم شهری، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 
.1379
- فهیمی، عزیزاهلل، مسئولیت مدنی ناشی از تخریب
محیط زیست در فقه و حقوق، پژوهشگاه علوم و 
فرهنگ اسالمی، 1396.
- قنواتی، عزتاهلل، برزگر، صادق، »ارزیابی آلودگی
هوا و تاثیر آن بر سالمت انسان«، نشریه
شهرداریها، شماره نود و پنجم، 1390.
- کامیار، غالمرضا، حقوق شهری و شهرسازی،
انتشارات مجد، 1390.
- کلینی، ابوجعفرمحمدبن یعقوب، الکافی، تهران، 
دارالکتب االسالمیه، 1388.
- محمدی، ابوالحسن، قواعد فقه، دانشگاه تهران، 
نشر میزان، 1390.
- مشهودی، سهراب، تراکم ساختمانی و جمعیتی
در شهرها، چاپ اول، انتشارات مزینانی، 1389.
واکاوی »قاعده فقهی الضرر« با بررسی آثار ناشی ... حسینی و همکاران / 205
- مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیه، چاپ 
چهارم، قم، نشر مدرسه االمام امیرالمومنین،
.1416
منابع التین
- Bargaoui, S.A., Liouane, N., Nouri, F.Z. 
Environmental impact determinants: an 
empirical analysis based on the STIRPAT 
model. Procedia Social Behavior. Sci., 
2014.
- Kasman, A., Duman, Y.S., CO emissions, 
economic growth, energy consumption, 
trade and urbanization in new EU member 
and candidate countries: a panel data 
analysis. Economic Modelling, Vol. 44, 
2015.
- Miller, F.M., Neighborhood satisfaction 
among urban dwellers. Journal of Social 
Issues, Vol. 36, No. 3, 2012.
- Tiwari, A.K., Energy consumption, CO
emission and economic growth: A revisit of 
the evidence from India. Applied 
Econometrics and International 
Development, Vol. 11, No. 2, 2011.
- Wang, M., Zhao, J., Bhattacharya, J, 
Optimal health and environmental policies 
in a pollution-growth nexus. Journal of 
Environmental Economics and 
Management, Vol. 71, 2015