حقوق اقتصادی از منظر فقه با تأکید بر انسان اقتصادی

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته حقوق خصوصی، گروه حقوق، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران

2 استادیار گروه حقوق خصوصی، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 استادیار گروه حقوق خصوصی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران

10.22034/ejs.2022.333458.1191

چکیده

زمینه و هدف: اقتصاد حقوق از موضوعات میان‌رشته‌ای است که از منظر فقهی چندان مورد توجه قرار نگرفته است. در این مقاله تلاش شده به انسان اقتصادی از منظر اقتصاد حقوق و فقه و تأثیر اقتصاد بر حقوق با رویکرد فقهی پرداخته شود.
مواد و روش‌ها: نوع پژوهش حاضر نظری و روش تحقیق توصیفی تحلیلی می‌باشد و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای است که با مراجعه به کتب و مقالات به بررسی موضوع پرداخته ‌شده است.
ملاحظات اخلاقی: در مراحل مختلف نگارش مقاله، اصول اخلاقی و علمی رعایت شده است.
یافته‌ها: ترجیح منافع شخصی و عقلانیت مهم‌ترین مؤلفه‌های انسان اقتصادی در اقتصاد حقوق است که در فقه علاوه بر ابعاد مادی مورد اشاره، بر ابعاد معنوی انسان اقتصادی نیز تأکید شده است. در واقع در فقه انسان دو ساحت مادی و معنوی دارد که بر ابعاد حقوقی رفتار فرد تأثیرگذار است.
نتیجه‌: یکی از مهم‌ترین دستاوردهای تحلیل اقتصادی حقوق، تمرکز بر کاهش هزینه‌ها در پرتو مؤلفه‌های انسان اقتصادی است. تأکید بر عقلایی و اقتصادی شدن هزینه‌های دادرسی، تمایل به مجازاتهای جایگزین حبس به عنوان سازوکار کم‌هزینه و کارآمدتر، و توجه به هزینه‌های بالای جرم از مصادیق تأثیر اقتصاد بر حقوق است که می‌توان در فقه نیز به دلایلی مبتنی بر صحت آن دست یافت.

کلیدواژه‌ها


- اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی، جلد اول، تهران، نشر میزان، 1396.
- التمن، اندرو، درآمدی بر فلسفه حقوق، چاپ اول، تهران، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1385.
- ایروانی، جواد، «انسان اقتصادی از دیدگاه قرآن»، مجله پژوهش‌ها و آموزه‌های قرآنی، شماره پانزدهم، 1391.
- بادینی، حسن، فلسفه مسئولیت مدنی، چاپ اول، تهران، نشر شرکت سهامی انتشار، ۱۳۸۴.
- بادینی، حسن، «مبانی فلسفی نگرش اقتصادی به حقوق»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره نود و دوم، ۱۳۸۲.
- باقری، خدیجه، «نگاهی به مجازات‌های جایگزین حبس»، کنفرانس ملی پژوهش‌های نوین در مدیریت و حقوق، ۱۳۹۷.
- پوربخش، سید محمدعلی، «جایگزین‌های نوین زندان در نظام کیفری»، مجله حقوقی گواه، شماره دوازدهم، 1387.
- تبریزی، جواد، أسس القضاء و الشهاده، قم، دفتر مؤلف، 1427.
- جعفری، محمدتقی، انسان در افق قرآن، چاپ اول، اصفهان، کانون علمی و تربیتی جهان، 1349.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، دایره المعارف علوم اسلامی - قضایی، جلد دوم، چاپ سوم، تهران، انتشارات گنج دانش، ۱۳۸۱.
- جوادی آملی، عبداالله، جامعه در قرآن، جلد سوم، چاپ سوم، قم، نشر اسراء، 1389.
- حبیبی، بهنام، حقوق و اقتصاد، چاپ اول، تهران، انتشارات جاودانه و جنگل، ۱۳۹۲.
- حرعاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، جلد هجدهم، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1409.
- حکیم، سید محمدتقی، اصول العامه للفقه المقارن، جلد دوم، قم، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1394.
- حلبی، ابی الصلاح، الکافی فی الفقه، اصفهان، مکتبة الإمام أمیر المؤمنین، 1410.
- دادگر، یداله، درآمدی بر تحلیل اقتصادی حقوق، چاپ دوم، تهران، انتشارات پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس و نور علم، 1390.
- دادگر، یداله، عزتی، مرتضی، «عقلانیت در اقتصاد اسلامی»، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی، شماره نهم و دهم، 1383.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، چاپ اول، تهران، موسسه فرهنگی آرایه، 1387.
- زراعت، عباس، محشای قانون آیین دادرسی مدنی، چاپ سوم، تهران، انتشارات ققنوس، ۱۳۸۹.
- سعیدی، سعید، معجم تاج المعاج، چاپ اول، قم، نشر ادیان، 1385.
- سیستانى، سید على حسینى، قاعده لاضرر و لاضرار، قم، انتشارات دفتر آیت الله سیستانی، 1414.
- شهیدی، مهدی، دوره حقوق مدنی؛ تشکیل قراردادها و تعهدات، جلد اول، چاپ نهم، تهران، انتشارات مجد، ۱۳۹۲.
- صدر، محمدباقر، اقتصاد صدر اسلام، جلد اول، چاپ دوم، تهران، نشر دانشگاه شهید بهشتى، 1351.
- صدرزاده افشار، سید محسن، آیین دادرسی مدنی و بازرگانی دادگاه‌های عمومی و انقلاب، چاپ ششم، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی، ۱۳۸۰.
- صلیبا، جمیل، صانعى دره بیدى، منوچهر، فرهنگ فلسفى، چاپ اول، تهران، انتشارات حکمت، 1366.
- طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، جلد چهارم، تهران، کتابفروشی مرتضوی، 1375.
- طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، جلد هشتم، تهران، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، ۱۳۸۷.
- طوسی، محمدبن الحسن (الشیخ)، المبسوط، جلد هشتم، قم، 1351.
- طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، جلد اول، چاپ دوم، تهران، نشر اسلام، 1378.
- عارفعلی، مجید، «هزینه دادرسی مدنی در حقوق ایران»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران، ۱۳۹۴.
- غفرانی، محمد، قاموس عصری فی المصطلحات الحدیثه (فرهنگنامه‌ی معاصر)، چاپ دوم، موسسه‌ انتشارات‌ امیرکبیر بیروت، 1391.
- غلامی، حسین، خاکسار، داوود، «عوامل مؤثر بر صدور مجازات‌های جایگزین حبس»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، شماره بیست و ششم، 1388.
- فیض، علیرضا، تطبیق در حقوق جزای عمومی، چاپ دوم، تهران، نشر امیرکبیر، ۱۳۶۹.
- قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، جلد اول و پنجم، چاپ ششم، تهران، نشر دارالکتب الاسلامیه، 1371.
- کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، چاپ اول، تهران، انتشارات به شهر، 1377.
- کوتر، رابرت، یولن، تامس، حقوق و اقتصاد، چاپ اول، همدان، انتشارات نور علم، 1388.
- محسنی، حسن، غمامی، مجید، «اصول مربوط به عملکرد دموکراتیک در دادرسی مدنی و اصول مربوط به ویژگی­های دادرسی مدنی»، مجله‌ دانشکده‌ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره‌ هفتاد و ششم، 1385.
- محسنی، حسن، آیین دادرسی مدنی فرانسه، چاپ دوم، تهران، گنج دانش، 1391.
- محقق اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائده و البرهان فی شرح الارشاد الاذهان، جلد هشتم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۳.
- مطهری، مرتضی، انسان در قرآن، چاپ دوم، تهران، صدرا، 1377.
- مکارم شیرازی، ناصر، قواعد فقهیه، جلد دوم، قم، نشر مدرسه امیرالمومنین (ع)، 1411.
- مگوایر، مایک، مورگان، راد، رینر، رابرت، دانشنامه جرم‌شناسی آکسفورد، جلد اول، چاپ اول، تهران، انتشارات میزان، 1389.
- موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم، فقه القضا، قم، منشورات مکتبه امیرالمؤمنین، ۱۴۰۸.
- موسوی ‌بجنوردی، سید محمد، قواعد فقهیه، جلد اول، تهران، انتشارات مجد، 1396.
- موسوی خمینی، سید روح ا...، تحریرالوسیله، جلد دوم، قم، مؤسسة دار العلم، 1421.
- نجفی، شیخ محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، جلد بیست و دوم، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1367.
- نصری، عبداالله، مبانی انسان‌شناسی در قرآن، چاپ سوم، تهران، نشر موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1379.
- هایامی، یوجیرو، اقتصاد توسعه از فقر تا ثروت ملل، چاپ ششم، تهران، نشر نی، 1381.
- یوسفی­زاده، معصومه، «مطالعه تطبیقی خدمات عمومی و عام‌المنفعه به عنوان کیفر جایگزین حبس اطفال و نوجوانان در قانون جدید مجازات ایران و اسناد بین‌المللی»، فصلنامه تحقیقات جدید در علوم انسانی، شماره سوم، 1390.