بررسی فقهی جرایم اقتصادی تاثیرگذار بر نظم عمومی

نوع مقاله : علمی

نویسنده

استادیار گروه حقوق، دانشکده علوم اجتماعی و حقوق، دانشگاه پیام نور، ایران.

10.22034/ejs.2022.346933.1251

چکیده

زمینه و هدف: بررسی جرایم اقتصادی از جهات مختلف از جمله تأثیر بر نظم عمومی از اهمت بالایی برخوردار است. در این مقاله تلاش شده به بررسی این امر مهم از رویکرد فقهی پرداخته شود.
مواد و روش‌ها: مقاله حاضر توصیفی - تحلیلی بوده و از روش کتابخانه‌ای استفاده ‌شده است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: نظم عمومی در منابع فقهی از اهمیت بالایی برخوردار است. بر همین اساس فعالیت‌های اقتصادی که برهم زننده و مخل نظم عمومی است جرم تلقی می‌شود. احتکار، جرم اخلال در نظم اقتصادی و رشوه از جمله جرایمی است که بر نظم عمومی تأثیر منفی داشته و لذا مجازات­هایی از قبیل جریمه مالی، حبس و حتی اعدام را به دنبال دارد.
نتیجه‌: تحت تأثیر اهمیت نظم عمومی در فقه، فعالیت‌های اقتصادی مخل نظم عمومی جرم­انگاری شده است اما سیاست کیفری در این خصوص با نارسایی‌ها و انتقاداتی رویه­روست. فقدان ضمانت اجرای مؤثر، عدم قطعیت کیفرها، رویکرد امنیتی به مجازات‌ها و عدم توجه به اصلاح و باز اجتماعی کردن مجرمین از مهمترین انتقادت وارده به سیاست کیفری درخصوص جرایم اقتصادی مخل نظم عمومی است. بر همین اساس توجه قانوگذار به رفع نارسایی‌های مورد اشاره ضروری است.

کلیدواژه‌ها


- ابن فارس، اجمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، بیروت، دارالفکر، 1358.
- احمدی واستانی، عبد الغنی، نظم عمومی در حقوق خصوصی، چاپ اول، تهران، نشر روزنامه رسمی، 1341.
- اسدی، علی، زارع مهرجردی، علی، صدیقیان، امیرمحمد، «تسری افساد فی الارض به جرایم اقتصادی: بسترها و چالش‌ها»، مجله  مطالعات سیاسی، شماره پنجاه و یکم، 1400.
- اسماعیلی، محسن، «امنیت و شریعت (نظم عمومی در قواعد و احکام فقهی)»، نشریه کتاب نقد، شماره پانزدهم و چهاردهم، 1379.
- الخوری اشرتوتی، سعید، اقرب الموارد، جلد اول، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی، 1404.
- الماسی، نجاد علی، علیزاده، عبدالرضا، کریم­پور، صالح، «نظم عمومی در رویکرد حقوقی، فقهی و جامعه‌شناسی»، مجله پژوهش‌های فقهی، شماره اول، 1395.
- الماسی، نجاد علی، حقوق بین‌الملل خصوصی، چاپ اول، تهران، نشر میزان، 1382.
- امیدی­فرد، عبدالله، باقی­زاده، محمدجواد، «دلیل عقلی منع اختلال نظام»، نشریه پژوهش­های اخلاقی، شماره چهارم، 1391.
- انصاری، محمدعلی، الموسوعة الفقهیة المیسرة، جلد اول، قم، مجمع الفکر الاسلامی الاولی، 1415.
- باختر، سید علی‌اصغر، مقررات نحوه رسیدگی به جرایم اخلال­گران در نظام اقتصادی کشور، تهران، نوای عدالت، ۱۴۰۰.
- بکاریا، سزار، رساله جرائم و مجازات‌ها، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1381.
- پرادل، ژان، تاریخ اندیشه‌های کیفری، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی و نشر یلدا، 1381.
- تبریزی، میرزا جواد، تنقیح مبانی العروة (کتاب الاجتهاد و التقلید والطهارة)، جلد اول، قم، دار الصدیقة الشهیدة، 1387.
- تبریزی، میرزا جواد، إرشاد الطالب إلى التعلیق على المکاسب، جلد سوم، قم، مؤسسة اسماعیلیان، 1427.
- تبریزی، میرزا جواد، أسس الحدود و التعزیرات، قم، مهر، 1417.
- ثعلبی، عبدالملک بن محمد، فقه اللغة و سرّ العربیة، جلد دوم، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1414.
- جزیری، عبد الرحمن، الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت (ع)، جلد پنجم، بیروت – لبنان، دار الثقلین، 1419.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، روش جدید در مقدمه عمومی علوم حقوق، چاپ چهارم، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1386.
- جعفری مسلم، مجتبی، آقابابایی، عظیم، «جرم اخلال کلان در نظام اقتصادی در قانون اخلال­گران در نظام اقتصادی کشور و ماده 286 قانون مجازات اسلامی»، نشریه پژوهش‌های حقوقی، دوره بیست، شماره چهل و هفتم، 1400.
- جمشیدی، علیرضا، «پیشگیری از جرائم اقتصادی از اقدام‌های قضایی تا اقدام‌های اجرایی»، سخنرانی‌های ارائه‌ شده در نخستین همایش ملی پیشگیری از وقوع جرم، انتشارات معاونت آموزش ناجا، 1388.
- حر عاملی، محمد حسن، الوسائل الشیعه، جلد دوازدهم و هشتم و سوم، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1409.
- حکیم، محمد سعید، حواریات فقهیة، قم، موسسه المنار، 1416.
- خداییان چگینی، ذبیع اله، «بررسی تطبیقی نهادهای نظام عدالت کیفری فرانسه و ایران در مقابله با جرائم اقتصادی»، مجله مطالعات حقوقی، شماره دوم، 1391.
- خویی، ابوالقاسم، صراط النجاة (تعلیق المیرزا التبریزی)، جلد سوم، ایران، دفتر نشر برگزیده، 1416.
- دادگر، حسن، معصومی­نیا، غلام علی، فساد مالی، چاپ دوم، تهران، کانون اندیشه جوان، 1389.
- رمضانی، احمد، اختلاس بررسی فقهی و حقوقی، تهران، چاپ اول، مرکز نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1380.
- روحانی، سید محمدصادق، فقه الصادق، چاپ اول، قم، نشر آیین دانش، 1392.
- روستایی، مهرانگیز، «ارزیابی مداخله کیفری در حوزه جرائم اقتصادی»، مجله کارآگاه، شماره هفتم، 1388.
- زراعت، عباس، حقوق کیفری اقتصادی، چاپ اول، تهران، انتشارات جنگل، 1391.
- زمانی، محمود، «جرم اقتصادی»، مجله پژوهش حقوق کیفری، شماره چهارم، 1392.
- ساکی، محمدرضا، حقوق کیفری اقتصادی، چاپ سوم، تهران، انتشارات جنگل، 1393.
- سبزواری، عبد الأعلى، مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، جلد اول، قم، مکتب آیت الله السبزواری، 1413.
- سیستانی، علی، استفتاءات، نجف، نشر نور المبین، 1401.
- شامبیاتی، هوشنگ، جرایم علیه اموال و مالکیت، چاپ دوم، تهران، انتشارات ویستار، 1375.
- شهری، غلامرضا، نظریه‌های اداری حقوقی قوه قضائیه در زمینه مسائل کیفری، جلد اول، چاپ اول، تهران، 1377.
- شهید ثانی، زین الدین الجبعی العاملی، مسالک الافهام، جلد دهم، قم، موسسه المعارف الاسلامی، 1419.
- طباطبایی، علی، ریاض المسائل، جلد دهم، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1419.
- طباطبایی یزدی، محمد کاظم، العروة الوثقی، جلد چهارم، قم، مکتبه داوری، 1409.
- طوسی، ابی جعفر محمد بن الحسن؛ النهایة، تهران، انتشارات موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، 1360.
- عشماوی، سعدالدین محمد، «مروری بر جرائم اقتصادی کشورهای عربی»، چاپ اول، تهران، نشر کارآگاه، 1389.
- علی دوست، ابوالقاسم، فقه و مصلحت، چاپ سوم، قم، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388.
- غلامی، حسین، تکرار جرم در پرتو مطالعات حقوقی و جرم­شناختی، چاپ اول، تهران، انتشارات میزان، 1380.
- فرجی‌ها، محمد، مقدسی، محمدباقر، پاسخ‌های کیفری عوام­گرایانه به مفاسد اقتصادی دایره المعارف علوم جنایی (مجموعه مقاله‌های تازه‌های علوم جنایی)، چاپ دوم، تهران، انتشارات میزان، 1392.
- فرزام، علی، چالش­های پیشگیری وضعی از جرایم اقتصادی، تهران، شرکت پیشتازان فناوری و ارتباطات شریف‌یار، ۱۳۹۹.
- فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت- لبنان، موسسه الرساله، 1419.
- کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی (قواعد عمومی قراردادها)، جلد اول، چاپ سوم، تهران، 1392.
- کاشف الغطاء، علی، النور الساطع فی الفقه النافع، جلد اول، النجف الاشراف، مطبعه الاداب، 1384.
- کبیری، سهیل، شفیعی‌خورشیدی، علی‌اصغر، اخلال در نظام اقتصادی کشور، تهران، مجد، ۱۳۹۷.
- گولمن، کاونیگتن، روان­شناسی نابهنجار و زندگی نوین، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه الزهرا، 1379.
- مدنیان، غلامرضا، رحمت­الهی، حسین، خالقی دامغانی، احمد، «امکان یا امتناع تبیین مفهوم نظم عمومی در حقوق»، نشریه پژوهش­های حقوق تطبیقی، شماره پانزدهم، 1390.
- مقدس نجفی، محمد هادی، تقریرات الحدود و التعزیرات (تقریر بحث السید الگلپایگانی)، جلد اول، قم، مخطوط، 1410.
- مقیمی، مهدی، «مطالعه حقوقی- جرم‌شناختی جرایم اقتصادی (با تأکید بر راهکارهای پیشگیری ملی و فراملی)»، مجله پژوهش­های دانش انتظامی، شماره پنجاه و هفتم، 1396.
- مقیمی، مهدی، «مطالعه حقوقی- جرم­شناختی جرایم اقتصادی (با تأکید بر راهکارهای پیشگیری ملی و فراملی)»، فصلنامه پژوهش­های دانش انتظامی، دوره نوزده، ١٣٩٦.
- منتظری، حسین علی، البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر (تقریر بحث البروجردی للشیخ المنتظری)، قم، مکتب آیت الله المنتظری، 1416.
- منتظری، حسین علی، دراسات فی ولایة الفقیه وفقه الدولة الإسلامیة، جلد اول، قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، الطبعه الاولی، 1408.
- موسوی اردبیلی، عبد الکریم، فقه القضاء، جلد اول، قم، مؤسسة النشر لجامعة المفید، 1421.
- میلانی، محمد هادی، محاضرات فی فقه الإمامیة (الصلاة)، بدون شناسنامه، تعلیق فاض الحسینی المیمنی، 1400.
- نجفی، محمد حسن، صاحب الجواهر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، جلد بیست و سوم، بیروت- لبنان، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۴.
- نقره‌کوب مقدم، صدیقه، توکلی، احمدرضا، حیدری، محمدعلی، «واکاوی پیشگیری از جرائم اقتصادی در سیاست جنایی اسلام»، مجله مطالعات فقه اقتصادی، دوره دو، شماره چهارم، 1399.
- نوربها، رضا، زمینه حقوق جزای عمومی، چاپ پنجم، تهران، نشر دادآفرین، 1381.
- والک لیت، ساندرا، شناخت جرم‌شناسی، چاپ اول، تهران انتشارات میزان، 1389.
- ورعی، سید جواد، «قاعده «اختلال نظام» مفاد و قلمرو آن در فقه»، نشریه حکومت اسلامی، شماره اول، 1393.