مبانی فقهی رفاه عمومی و جایگاه آن در حکومت اسلامی

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، گروه فقه و حقوق، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران.

2 .استادیار گروه حقوق، دانشگاه آیت الله بروجردی، بروجرد، ایران.؛ مدرس مدعو واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران

3 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات ایران

4 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه آیت الله العظمی بروجردی، بروجرد، ایران

10.22034/ejs.2022.325060.1131

چکیده

زمینه و هدف: رفاه عمومی که به معنای بهره‌مندی پیوسته و متعادل مردم از امکانات مادی به صورت مشروع و معقول است، همواره مورد توجه مکاتب بشری و الهی و تصمیم‌گیران جوامع، بوده است. هدف از پژوهش حاضر بررسی مبانی فقهی رفاه عمومی و تبیین جایگاه آن در حکومت اسلامی است.
مواد و روش‌ها: ‌روش پژوهش به صورت توصیفی تحلیلی بوده و جمع‏آوری اطلاعات بصورت کتابخانه‏ای است.
یافته‌ها: شرع اسلام به عنوان مکتبی الهی، رفاه عمومی را در قالب مفاهیمی هم‌چون عدل، یاری رساندن به نیازمندان، محرومین و مستمندان، مورد توجه قرار داده است. با نگاهی عمیقتر به مقاصد شارع حکیم، مشخص میگردد در وضع احکام شرعی توجه فراوانی به رفاه عمومی شده است.
ملاحظات اخلاقی: در تمام مراحل نگارش، ضمن رعایت اصالت متون، صداقت و امانتداری مورد توجه بوده است.
نتیجه‌گیری: براساس سیاست‌گذاری‌های کلان اسلام، رفاه عمومی در شرع اسلام درقالب مفاهیمی همچون عدل، یاری رساندن به نیازمندان، محرومین و مستمندان و تامین امنیت و آزادی آن‌ها متبلور شده و به عنوان یکی از مقاصد شرع، مطرح می‌گردد. وارسی‌های رفاه عمومی در شرع اسلام نشان از آن دارد که در کنار رفاه مادی، رفاه معنوی نیز مدنظر قرار گرفته به گونه‌ای که هر دو بعد جسمی و روحی انسان را در بر می‌گیرد. نگرش اجتماعی به احکام اسلام، موجب می‌گردد حاکم جامعه اسلامی بتواند با مدیریت زکات، خمس، وقف، صدقات و قرض الحسنه گام‌های مهمی را در تحقق رفاه عمومی بردارد.

کلیدواژه‌ها


- آشوری، داریوش، دانشنامه سیاسی، تهران، مروارید، 1373.
- بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم، رساله نوین امام خمینی (ره)، تهران، موسسه انجام، 1363.
- پاتریک، تونی فیتس‌، نظریه رفاه، مترجم: هرمز همایون‌پور، تهران، موسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی، 1383.
- تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، جلد یکم، قم، دار الکتاب الإسلامی، 1410.
- توتونچیان، ایرج، «کاربرد نظریه عدالت اقتصادی در نظام اسلامی»، مجله تحقیقات اقتصادی، 1379.
- جوادی آملی، عبدالله، فلسفه حقوق بشر، تهران،  نشر اسراء، 1381.
- جوهرى، اسماعیل بن حماد، تاج اللغة و صحاح العربیة، جلد دوم، بیروت، دار العلم للملایین، 1410.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة،  جلد نهم، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1409.
- خامنه­ای، سید علی، بیانات در مراسم تنفیذ حکم ریاست‌جمهوری، 1372.
- دهخدا، علی اکبر، لغت­نامه، جلد چهاردهم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1377.
- رنجبران، مهدی، «مبانی فقهی تأمین رفاه عمومی، سطح گشایش در دولت اسلامی»، فصلنامه فرهنگ پژوهش، 1397.
- ساعی، احمد، سیفی، عبدالمجید، اقتصاد سیاسی توسعه نیافتگی، تهران، نشر قومس، 1395.
- شهید اول، محمد بن مکى، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت، دار التراث، 1410.
- صدوق، محمّد بن على بن بابویه، من لا یحضره الفقیه، جلد دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد نوزدهم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374.
- عربی، سیدهادی، «بررسی تطبیقی نظریه­های رفاه و بهروزی»، فصلنامه جستارهای اقتصادی، 1390.
- عزیزی، زهرا، وقف از منظر اسلام و کارکردهای آن در حوزه رفاه اجتماعی، بیرجند، دانشگاه بیرجند، 1398.
- عسکری، محمد مهدی، نقش زکات در کاهش فقر، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، 1398.
- عیوضلو، حسین، «معیارهای عدالت اجتماعی و اقتصادی شریعت اسلام، دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، 1389.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، جلد یکم، قم، مرکز فرهنگی درس­هایی از قرآن، 1385.
- کلینى، ابوجعفر، محمد بن یعقوب، الکافی، جلد دوم و سوم و ششم، قم، دار الحدیث للطباعه و النشر، 1407.
- محمدیان خراسانی، امیر، «بررسی سیاست­ها و دیدگاه­های رفاهی حکومت علی بن ابیطالب (ع)»، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده علوم اجتماعی، 1391.
- مجلسی محمدباقر، بحارالأنوار، جلد هفتاد و سوم، هفتاد و هشتم و صدم، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1403.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد بیست و سوم، تهران، ‌دار الکتب الاسلامیه، 1374.
- موسوی خمینی، سیدروح اللّه، کتاب البیع، جلد دوم، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1421.
- موسوی خمینی، سیدروح الله، تحریرالوسیله، جلد یکم و دوم، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره)، بی­تا.
- موسوی خمینی، سیدروح الله، صحیفه نور، جلد هفتم، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1384.
- موسوی دیجوجین، میرهاشم، «ارائه و تبیین ارکان جهت­ساز الگوی راهبردی رفاه عمومی»، فصلنامه برنامه­ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 1396.
- نعمتی، محمد، «نقد ابتنای اقتصاد اسلامی بر مطلوبیت­گرایی»، فصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، سال نهم، 1395.
- واسطى زبیدى، حنفى، تاج العروس من جواهر القاموس، جلد چهارم و داوزدهم، بیروت، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، 1420.