معاملات کودکان در فضای مجازی و مسئولیت اولیا با رویکرد فقه تربیتی

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته حقوق خصوصی، گروه حقوق، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی ، قشم، ایران

2 استادیار و عضو هیأت علمی، دانشگاه رجاء، قزوین، ایران

3 استادیار، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/ejs.2022.326354.1141

چکیده

زمینه و هدف: اصل بر شخصی بودن مسئولیت می­باشد؛ بدین معنی که هیچکس بار گناهان دیگری را به دوش نمی‌کشد و هرکس مسئول اعمال خویش است. با این همه مطابق ماده 7 قانون مسئولیت مدنی، هرگاه اولیاء و سرپرستان قانونی در نگهداری و مواظبت از کودک دچار تقصیر شوند، مسئول اَعمال زیان‌بار کودک بوده و این مسئولیت بنابر اطلاق، شامل معاملات منجر به زیان کودک در فضای مجازی نیز می‌شود.
مواد و روش‌ها: نوع پژوهش حاضر، موردکاوی و ارزیابیِ موردی است و روش گردآوری اطلاعات نیز از طریق مدد جستن از  کتب و منابع علمی موجود در کتابخانه شخصی یا عمومی می­باشد.
ملاحظات اخلاقی: در پژوهش پیش روی، حفظ اصالت متون و امانت­داری در نقل گفتار، به عنوان مهمترین بایسته­های اخلاقی، مورد نظر نویسندگان بوده است.
یافته‌ها: مؤلّفه­های خاص فضای مجازی و سهولت ارتکاب معاملات منجر به غبن فاحش از جانب کودک در فضای مجازی، اقتضای در نظر گرفتن مسئولیت محض یا مسئولیت مطلق را برای اولیاء کودک دارد که نظام حقوقی ایران بر خلاف نظام حقوقی آمریکا هنوز به این سمت، گرایش پیدا ننموده است.
نتیجه‌: با توجّه به لزوم در نظر گرفتن مسئولیت برای اولیاء و سرپرستان قانونی (و نه خود کودک) در قبال معاملات انجام گرفته توسط وی در فضای مجازی، به نظر می­رسد مسئولیت مزبور، از نظر اثر تربیتی، نوعی ضمانت اجرا در راستای ایفای بهینه نهاد خانواده تلقی می­شود. از نقطه نظر فقهی نیز این امر، استثنایی بر مفاد قاعده «وزر» و اصل شخصی بودن مسئولیت است و از نقطه نظر حقوقی، نقطه آغازی بر عبور قانون­گذار از نظریه کلاسیک تقصیر و پذیرش تدریجیِ مسئولیت محض یا مطلق برای اولیاء کودک قلمداد می­گردد.

کلیدواژه‌ها


- الزحیلی، وهبه، تفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج، جلد هشتم، دمشق، دارالفکر، 1411.
- امامی، سید حسن، حقوق مدنی، جلد اول، چاپ سی و نهم، تهران، انتشارات اسلامیه، 1399.
- جبران، مسعود، الرائد: فرهنگ الفبایی عربی -  فارسی، چاپ سوم، مشهد، انتشارات به نشر، 1393.
- جعفری لنگرودی، محمّد جعفر، ترمینولوژی حقوق، چاپ بیست و هفتم، تهران، انتشارات گنج دانش، 1394.
- حسام، ابوالفضل، غلامعلی­زاده کجو، محمّد، «بررسی فقهی و حقوقی مسئولیت والدین در قبال فعل کودک در فضای مجازی»، دوفصلنامه علمی مطالعات فقه تربیتی، دوره هفتم، شماره سیزده، 1399.
- حسینی­زاده، سید علی، اَعرافی، علیرضا، سیره تربیتی پیامبر (ص) و اهل بیت (ع): تربیت فرزند، جلد اول، چاپ چهاردهم، قم، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1397.
- زینالی، امیرحمزه، روحی کریمی، تاچارا، «تحولات سن کودکی در حقوق ایران»، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره سیزدهم، شماره چهل و شش، 1396.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرایط الاسلام، جلد چهارم، چاپ اول، قم، انتشارات مؤسسه معارف اسلامی، 1414.
- صدری، سید محمّد رضا، کروبی، محمد تقی، ابعاد حقوقی محیط سایبر در پرتو توسعه ملّی، چاپ اول، تهران، انتشارات بقعه، 1384.
- طباطبایی، سید علی بن محمد علی بن ابی المعالی، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، جلد نهم، چاپ نخست، قم، انتشارات مؤسسه آل البیت (ع)، 1418.
- طباطبایى، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد پنجم، بیروت، مؤسسة الأعلمى للمطبوعات، 1417.
- عابدی، محمّد، قبولی درافشان، سید محمّد مهدی، سعیدی، امیر، «موانع مسئولیت مدنی والدین در برابر فرزندان»، فصلنامه وکیل مدافع (فصلنامه داخلی کانون وکلای دادگستری خراسان)، شماره چهارده، 1394.
- عبدی­پور، ابراهیم، وصالی ناصح، مرتضی، «وضعیت حقوقی معاملات درون بازی­های مجازی (مطالعه تطبیقی در فقه اسلامی، حقوق موضوعه ایران و کامن­لا)»، فصلنامه حقوق اسلامی، دوره شانزدهم، شماره شصت و یک، 1398.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، جلد اول و سوم، چاپ چهاردهم، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1393.
- عمید زنجانی، عباسعلی، موجبات ضمان، درآمدی بر مسئولیت مدنى و اسباب و آثار آن در فقه اسلامى، چاپ دوم، تهران، انتشارات میران، 1389.
- فرحناک، علیرضا، «تحلیل و بررسی موارد نقض قاعده وزر»، فصلنامه فقه، دوره بیست و ششم، شماره نود و هشت، 1398.
- کرکی، نورالدین، جامع المقاصد، جلد پنجم، چاپ دوم، قم، انتشارات مؤسسه آل البیت (ع)، 1414.
- نجفی، حامد، صادقی، محمود، شهبازی­نیا، مرتضی، «مسئولیت نیابتی والدین ناشی از نقض کپی ‌رایت توسط کودکان (مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و آمریکا)»، فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی، دوره هفتم، شماره بیست و هفت، 1398.
- یزدانیان، علیرضا، «مسئولیت مدنی قراردادیِ ناشی از عمل غیر در حقوق ایران، فرانسه و حقوق اسلامی»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، دوره دوم، شماره چهار، 1394.