کاووشی فقهی حقوقی درباره کتمان بیماری‌های واگیردار به‌ویژه کرونا

نوع مقاله : علمی

نویسنده

استاد حوزه و دانشگاه

چکیده

بیماری‌های واگیردار به‌‌خصوص کرونا [کووید 19] از مسائل چالش‌برانگیز در جهان است که همه ابعاد زندگی بشر را تحت شعاع خودش قرار داده است. از عوامل اساسی در شیوع این‌ بیماری‌ها کتمان‌ آن‌ها از دیگران است. این‌ مقاله در زمان شیوع بیماری کرونا در جهان با روش تحقیق توصیفی تحلیلی و اسناد کتابخانه‌ای نگارش یافته و تازه‌ترین دست‌آوردهای فقهی و حقوقی را درباره بیماری‌های واگیردار به‌ویژه کرونا و کتمان آن‌ها ارائه کرده است. ادله فراوانی ازجمله قاعده نفی ضرر، قاعده لزوم دفع ضرر محتمل، عمومات و اطلاقات ادله ممنوعیت قتل و اصل‌ احتیاط بر حرمت و ممنوعیت کتمان بیماری‌های واگیردار مانند کرونا دلالت دارند. کتمان‌کننده براساس قاعده اتلاف، قاعده تسبیب، قاعده غرور، قاعده ممنوعیت کتمان حقیقت، قاعده لزوم ارشاد جاهل، قاعده تعهد ایمنی و قاعده تعهد به مراقبت متعارف ضامن زیان و مرگ دریافت‌کننده بیماری از وی است و دیه از مال وی دریافت می‌شود. انتقال‌دهنده بیماری طبق قاعده تحذیر، قاعده اقدام و قاعده قوی‌تر بودن مباشر از سبب با افشای بیماری ضمان و مسئولیت مدنی نخواهد داشت. در صورت مرگ دریافت‌کننده بیماری قصاص منتفی بوده و باید دیه پرداخت شود؛ زیرا قصاص در قتل عمد مشروط به مباشرت در نزد برخی فقهاء و غالبی بودن فعل در کشندگی در نزد همه فقهاء است، درحالی‌که در این‌جا محل تردید است، بنابراین طبق قاعده احتیاط در دماء و قاعده درء قصاص اجرا نمی‌شود. در قتل شبیه عمد و قتل خطای محض قصاص از نظر فقهاء درکل ازجمله این‌جا منتفی است.

کلیدواژه‌ها


* قرآنکریم.
* أحسائی، محمد )1403ق(، عوالی، قم: بینا، چ.1 
* اســماعیلآبادی، علیرضا/رضــوی، محمدحســن )1386ش(، مطالعــه تطبیقــی قاعــده رضایــت 
زیاندیــده و اقــدام در نظــام حقوقــی کامــنال و اســام، مجلــه فقــه و حقــوق، ش.15 
* امامی، سید حسن )1374ش(، حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسالمیه، چ.15
* انصاری، مرتضی )1419ق(، فرائد األصول، قم: مجمع الفکر اإلسالمی، چ.1
* انصاری، مرتضی )1420ق(، کتاب المکاسب، قم: مجمع الفکر اإلسالمی، چ.2 
* اهوازی، حسین )1402ق(، المؤمن، قم: مطبعه علمیه، چ.2 
* ایروانی، باقر )1432ق(، دروس تمهیدیة فی القواعد الفقهیة، قم: دارالفقه، چ.5
* بادینـی، حسـن )1389ش(، نگرشـی انتقـادی بـه معیـار انسـان معقـول و متعـارف بـرای تشـخیص 
تقصیـر در مسـئولیت مدنـی، مجلـه حقـوق، ش.40
* بجنوردی، سید محمدحسن )1419ق(، القواعد الفقهیه، قم: دفتر نشرالهادی، چ.1
* بجنوردی، سید محمد )1375ش(، قاعده اقدام، مجله دیدگاههای حقوقی، ش.2
* بجنوردی، سید محمد )1401ق(، قواعد فقهیه، تهران: مؤسسه عروج، چ.3
* برقی، احمد )1371ق(، المحاسن، قم: دارالکتب اإلسالمیه، چ.2 
* بهجت، محمدتقی )1428ق(، استفتائات، قم: دفتر آیتاهلل بهجت، چ.1 
* پارســای، سوســن و همــکاران )بیتــا(، تمــاس زودرس بــا بیمــار، تهــران: دانشــگاه علــوم پزشــکی 
شـهید بهشـتی، چ.1
* پرویزیفــرد، آیتاهلل/رمضانــی، بیــژن )1396ش(، تبییــن و تفســیر فقهــی و حقوقــی بیماریهــا و 
صدمـات مسـری و واگیـردار، مجلـه مطالعـات علـوم سیاسـی، حقـوق و فقـه، ش.4 
* تمیمی، نعمان )1383ق(، دعائم اإلسالم، قاهره: دارالمعارف، چ.1
* توکلـی، احمد/وحـدت، کتایون/کشـاورز، محسـن )بهمـن و اسـفند 1398ش(، کروناویـروس جدیـد 
کاوشی فقهی حقوقی درباره کتمان بیماری های واگیردار به ویژه کرونا
26 فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی/ سال اول، شماره دوم، پاییز 1398
:2019 بیمـاری عفونـی نوظهـور در قـرن ،21 مجلـه طـب جنـوب، س،22 ش.6
* ثقفــی، مریم/یزدانیــان، علیرضا/جاللــی، محمــود )1396(، ماهیــت تعهــد ایمنــی و کاربــرد آن در 
مســئولیت مدنــی پزشــک در حقــوق ایــران و فرانســه، مجلــه پژوهشهــای حقــوق تطبیقــی، ش.97 
* جنیدی، لعیا )1378ش(، تقصیر زیاندیده، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش.843
* جوهری، اسماعیل )1429ق(، معجم الصحاح، بیروت: دارالمعرفه، چ.3
* حکمتنیـا، محمـود )1389ش(، مسـئولیت مدنـی در فقـه امامیـه، قـم: پژوهشـگاه علـوم و فرهنـگ 
اسالمی، چ.2
* حکیم، سید محسن )1416ق(، مستمسک العروة الوثقی، قم: مؤسسه دارالتفسیر، چ.1
* حلبی، سید حمزة )1417ق(، غنیة النزوع )قسم الفروع(، قم: مؤسسه امام صادق، چ.1
* حلی، جعفر )1408ق(، شرائع اإلسالم، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چ.2
* حلی، حسن )1420ـ1422ق(، تحریر األحکام، قم: مؤسسه امام صادق، چ.1
* حلی، حسن )1413ق(، قواعد األحکام، قم: دفتر انتشارات اسالمی، چ.1
* حلی، حسن )1412ق(، منتهی المطلب، مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس، چ.1
* خراسانی، محمدکاظم )1409ق(، کفایة األصول، قم: مؤسسه آلالبیت، چ.1
* خشــنودی، رضــا )1392ش(، مطالعــه تطبیقــی تعهــد ایمنــی در حقــوق ایــران و فرانســه، مجلــه
پژوهشهــای حقــوق تطبیقــی، ش.79
* خمینـی، سـید روحاهلل )1415ق(، بدائـع الـدرر فـی قاعـدة نفـی الضـرر، تهـران: مؤسسـه تنظیـم و 
نشـر آثـار امـام خمینـی، چ.1
* خمینی، سید روحاهلل )1379ش(، تحریرالوسیله، قم: مؤسسه دارالعلم.
* خمینـی، سـید مصطفـی )1376ش(، تحریـرات فـی األصـول، تهـران: مؤسسـه تنظیـم و نشـر آثـار 
امـام خمینـی، چ.1
* خوانساری، سید احمد )1405ق(، جامع المدارک، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چ.2
* خویی، سید ابوالقاسم)1422ق(، مبانی تکملة المنهاج،قم:مؤسسه احیای آثار امام خویی، چ.1
27
* خویی، سید ابوالقاسم )1420ق(، مصباح األصول، قم: مکتبة الداوری، چ.6
* رازی، احمد )1387ش(، ترتیب مقاییس اللغه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چ.1
* رازی، محمد )1420ق(، التفسیر الکبیر، بیروت: داراحیاء التراث العربی، چ.3
* راغب، حسین )1412ق(، مفردات ألفاظ القرآن، دمشق: دارالقلم/بیروت: الدارالشامیه، چ.1
* راوندی، فضلاهلل )1376ش(، النوادر، تهران: بنیاد کوشانپور، چ.1
* رشتی، حبیباهلل )بیتا(، کتاب الغصب، بیجا: بینا، چ.1
* رهبــر، مهدی/ســعادت، صالــح )1388ش(، بررســی قاعــده تســبیب بــا رویکــردی بــر آرای امــام
خمینــی، مجلــه پژوهشنامــه متیــن، ش.45
* روحانی، سید محمدصادق )1412ق(، فقه الصادق، قم: دارالکتاب، چ.1 
* روحانی، سید محمدصادق )بیتا(، منهاج الصالحین، قم: دفتر آیتاهلل روحانی، چ.1
* روحانی، سید محمد )1413ق(، منتقی األصول، قم: بینا، چ.1
* روش، محمد/صادقــی، محمــد )1390ش(، ضمــان ناشــی از انتقــال بیمــاری جنســی، مجلــه فقــه
پزشــکی، ش7ـ.8
* زمانــی، ســید قاســم/بذار، وحیــد )1397(، ظهــور قاعــده تقصیــر زیاندیــده در خســارت در مــاده 
110 کنوانســیون حقــوق دریاهــا )1982(، مجلــه قضــاوت، ش.93
* سبحانی، جعفر )1423ق(، الموجز فی أصول الفقه، قم: مؤسسه امام صادق، چ.1
* سنهوری، عبدالرزاق )1998م(، نظریة العقد، بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیه، چ.1
* سیوری، مقداد )1404ق(، التنقیح الرائع، قم: کتابخانه آیتاهلل مرعشی، چ.1
* شافعی، محمد )1381ق(، األم، قاهره: الکلیات األزهریه، چ.1
* شافعی، محمد )بیتا(، المسند، بیروت: دارالکتب العلمیه، چ.1
* صدر، سید محمدباقر)1391ق(،بحوث فی شرح العروة الوثقی،نجف: مطبعه اآلداب، چ.1 
* صـدر، سـید محمدباقـر )1431ق(، بحـوث فـی علـم األصـول، قـم: مؤسسـه دائـرة المعـارف فقـه 
اســامی، چ.4
کاوشی فقهی حقوقی درباره کتمان بیماری های واگیردار به ویژه کرونا
28 فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی/ سال اول، شماره دوم، پاییز 1398
* صدوق، محمد )1385ش(، علل الشرائع، قم: کتابفروشی داوری، چ.1
* صدوق، محمد )1403ق(، معانی األخبار، قم: دفتر انتشارات اسالمی، چ.1
* صدوق، محمد )1415ق(، المقنع، قم: مؤسسه امام هادی، چ.1 
* صدوق، محمد )1404ق(، من الیحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسالمی، چ.2 
* صفایــی، سهیال/عباســی، محمــود )1394ش(، اصلآسیبنرســاندن درفقــه و حقــوق اســامی و 
کاربــرد آن در فقــه زیستپزشــکی، مجلــه اخــاق زیســتی، ش.17
* طباطبایی، سید علی )1418ق(، ریاض المسائل، قم: مؤسسه آلالبیت، چ.1 
* طبری، محمد )1383ق(، بشارة المصطفی، نجف: المکتبة الحیدریه، چ.2 
* طوسی، محمد )1390ق(، اإلستبصار، تهران: دارالکتباإلسالمیه، چ.1
* طوسی، محمد )1365ش(، تهذیب األحکام، تهران: دارالکتباإلسالمیه، چ.4
* طوسی، محمد )1387ق(، المبسوط، تهران: المکتبة المرتضویه، چ.3
* عاملی، زینالدین )1413ق(، مسالک األفهام، قم: مؤسسه معارف اسالمی، چ.1 
* عاملی، سید جواد )بیتا(، مفتاح الکرامة، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، چ.1
* عاملی، محمد )1410ق(، اللمعة الدمشقیه، بیروت: دارالتراث/الداراإلسالمیه، چ.1
* عباسـی، محمـود )بیتـا(، کتـاب جامـع بهداشـت عمومـی، حقـوق بهداشـتی و چالشهـای نویـن 
زیستپزشـکی، تهـران: دانشـگاه علـوم پزشـکی شـهید بهشـتی، چ.1
* فرنــوش، غالمرضا/علیشــیری، غالمحسین/حســینی ذیجــود، ســید رضا/درســتکار، روحاهلل/جاللــی 
فراهانـی، علیرضـا )فروردیـن 1399ش(، شـناخت کروناویـروس نویـن 2019 و کوویـد 19 براسـاس 
شـواهد موجـود )مطالعـه مـروری(، مجلـه طـب نامـی، ش.22
* فروغــی، فضلاهلل/میرزایــی، محمد/باقــرزادگان، امیر/صوفــی، محســن )1394ش(، نحــوه احــراز 
مسـئولیت کیفـری در بیماریهـای واگیـردار و جرائـم قابـل انتسـاب، مجلـه حقـوق پزشـکی، ش.35
* فوالدبنــد، فرحنــاز و همــکاران )1391ش(، بیماریهــای واگیــر، شــیراز: دانشــگاه علــوم پزشــکی 
شــیراز، چ.1
* فیومی، احمد )1405ق(، المصباح المنیر، قم: دارالهجره، چ.1
29
* قزوینی، سید علی )1424ق(، ینابیع األحکام، قم: دفتر انتشارات اسالمی، چ.1
* قمی، ابوالقاسم )1430ق(، القوانین المحکمه، قم: مؤسسه إحیاءالکتب اإلسالمیه، چ.1
* قمی، علی )1404ق(، تفسیرالقمی، قم: دارالکتاب، چ.3
* کاتوزیــان، ناصــر )1386ش(، الزامهــای خــارج از قــرارداد )ضمــان قهــری(: مســئولیت مدنــی، 
تهــران: دانشــگاه تهــران، چ.8
* کرکی، حسین )1396ق(، هدایة األبرار، نجف: مؤسسه احیاءاألحیاء، چ.1
* کرکی، علی )1414ق(، جامع المقاصد، قم: مؤسسه آلالبیت، چ.2
* کالنتـری، عباس/متولـیزاده، نفیسه/گلسـتانرو، صدیقـه )1395ش(، احتیـاط در دمـاء و کاربـرد آن 
در حقـوق کیفـری، مجلـه حقـوق اسـامی، ش.51
* کلینی، محمد )1407ق(، الکافی، تهران: دارالکتب اإلسالمیه، چ.4
* کمالــی، موســی )1383ش(، اصــل احتیــاط در قوانیــن جزایــی ایــران و ســوئیس در برخــورد بــا 
صدمــات محصــوالت دستورزیشــده ژنتیکــی، خبرنامــه حقــوق فنــاوری، ش.11
* مجاهد، سید محمد )1415ق(، مفاتیح ‌‌األصول، قم: مؤسسه آلالبیت، چ.1
* مجلسی، محمدتقی )1406ق(، روضة المتقین، قم: بنیاد کوشانپور، چ.2
* محققداماد، سید مصطفی )1406ق(، قواعد فقه مدنی، تهران: مرکز نشرعلوم اسالمی، چ.12
* محمودی، اکبر )1398ش(، بررسی قاعده فقهی حرمت تغریر جاهل، مجله فقه، ش.99
* مراغی، سید میرعبدالفتاح )1425ق(، العناوین، قم: دفتر انتشارات اسالمی، چ.2 
* مصطفوی، سید محمدکاظم )1417ق(، القواعد، قم: دفتر انتشارات اسالمی، چ.3
* مقدس، احمد )1403ق(، مجمعالفائدةوالبرهان، قم:دفترانتشارات اسالمی، چ.1
* مکارم، ناصر )1429ق(، احکام پزشکی، قم: مدرسه امام علی بنأبیطالب، چ.1
* مکارم، ناصر )1427ق(، الفتاوی الجدیده، قم: مدرسه امام علی بنأبیطالب، چ.1 
* مکارم، ناصر )1411ق(، القواعد الفقهیه، قم: مدرسه امام علی بنأبیطالب، چ.2
* منتظری، حسینعلی )1427ق(، احکام پزشکی، قم: سایه، چ.1
کاوشی فقهی حقوقی درباره کتمان بیماری های واگیردار به ویژه کرونا
30 فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی/ سال اول، شماره دوم، پاییز 1398
* موسوی، سید مرتضی )1405ق(، رسائل الشریف المرتضی، قم: دارالقرآنالکریم، چ.1
* موصلی، احمد )1412ق(، المسند، دمشق: دارالمأمون، چ.1
* میرحســینی، سیداحمد/آبســواران، حســن )1393ش(، بازپژوهــی قاعــده تســبیب و نقــد قوانیــن
آن، مجلــه آموزههــای فقــه مدنــی،ش.10
* نائینی، محمدحسین)1418ق(،منیة الطالب فی شرح المکاسب،قم:دفتر انتشارات اسالمی، چ.1
* نجفی، محمدحسن )1404ق(، جواهرالکالم، بیروت: داراحیاءالتراث العربی، چ.7
رهادی، مهدی )1398ش(، کروناویروسجدید، تهران: دانشگاه علوم پزشکی تهران، چ.1
* هاشـمی، سـید محمـود و همـکاران )1382ـ1397ش(، فرهنـگ فقـه، قـم: مؤسسـه دائـرة المعـارف 
فقـه اسـامی، چ.1
* هاشــمی، نصیــف )1437ق(، قاعــدة دفــع الضررالمظنــون و تطبیقاتهــا الفقهیــه، مجلــه األســتاذ، 
ش.217 
* هونـگ، جانـگ ون )1389ش(، دسـتورالعمل عمومـی پیشـگیری از ابتـاء بـه ویـروس کوویـد 19
)ویـروس کرونـای جدیـد(، ترجمـه امیـن بذرافشـان و همـکاران، شـانگهای: انتشـارات علـم و فنـاوری 
شـانگهای، چ.1
* وحید، حسین )1428ق(، منهاج الصالحین، قم: مدرسه امام باقر، چ.5
* ولـیزاده، حسـین )1398ش(، اثـر قاعـده الضـرر در مسـئولیت مدنـی و نقشقاعـده اقـدام در اثـر 
رافعیــت آن، مجلــه قانونیــار، ش.10
* یزدانیان، علیرضا )1386ش(،حقوق مدنی: قواعد مسئولیت مدنی، تهران: نشر میزان، چ.1
* یزدانیــان، علیرضــا )1391ش(، طــرح مســئولیت مدنــی آمــوزگار ناشــی از عمــل دانشآمــوز در 
حقـوق ایـران همـراه بـا مطالعـه تطبیقـی درحقـوق فرانسـه، مجلـه دانـش حقـوق مدنـی، ش.1
* یزدانیــان، علیرضا/ثقفــی، مریــم )1393ش(، مســئولیت مدنــی بیمــاران مبتــا بــه بیماریهــای 
واگیــردار، مجلــه آموزههــای فقــه مدنــی، ش.