بررسی حقوق اقتصادی شهروندان از دیدگاه فقه امامیه با تأکید بردیدگاه آیت‌الله جوادی آملی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.

2 دانشیار گروه حقوق، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.

3 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران.

10.22034/ejs.2023.399369.1454

چکیده

زمینه و هدف: بحث در خصوص حقوق اقتصادی شهروندان از منظر فقهی از موضوعات مهم و اساسی است که چندان مورد توجه قرار نگرفته است. هدف مقاله حاضر تبیین رویکرد فقه امامیه نسبت به حقوق شهروندان به ویژه دیدگاه جوادی آملی در این خصوص است.
مواد و روش‌ها: مقاله توصیفی تحلیلی بوده و از روش کتابخانه‌ای استفاده ‌شده است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: در فقه امامیه و از جمله دیدگاه جوادی آملی حقوق اقتصادی شهروندان شامل حق اشتغال، حق توسعه و حق بهره‌مندی از رفاه، امنیت اقتصادی، عدالت اقتصادی، حق مالکیت کنترل تورم و عدم فساد و احتکار به رسمیت شناخته شده و مورد تاکید قرار گرفته است. در سیره حضرت علی(ع) نیز عناصر حقوق اقتصادی شهروندان به ویژه عدالت اقتصادی و عدم فساد اقتصادی مورد توجه زیادی بوده است. آنچه در این میان اهمیت زیادی دارد این است که تفاوتی میان حقوق اقتصادی زن و مرد وجود نداشته و صرفا در زمینه حق اشغال است که مصالح خانوادگی در نظر گرفته شده است.
نتیجه‌: با توجه به نقش مهم عوامل اقتصادی در توسعه و رشد و تعالی شهروندان و تاکید فقه امامیه بر رعایت و تحقق حقوق اقتصادی شهروندان، لازم است بسترهای تحقق این حق فراهم گردد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • امامی، اسداله؛ صفایی، حسین، مختصر حقوق خانواده، چاپ چهارم، تهران، بنیاد حقوقی میزان،1388.
  • امامی، حسن، حقوق مدنی، جلد اول، چاپ سی و سوم، انتشارات اسلامیه،1391.
  • باباپور، محمدمهدی، درآمدی بر سیاست و حکومت در نهج‌البلاغه، چاپ اول، قم، عصر ظهور، ۱۳۸۰.
  • پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، چاپ چهارم، تهران، نشر دنیای دانش،1382
  • پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، اندیشه سیاسی در گفتمان علوی، چاپ اول، قم، نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم،1384
  • توتونچیان، مهری، «جایگاه حقوق اقتصادی ـ اجتماعی در حقوق بشر اسلامی از منظر فقه»، مجله حقوق پزشکی، شماره ششم، 1398.
  • جوادی آملی، عبدالله، جامعه در قرآن، جلد پنجم، چاپ سوم، قم، نشر اسراء،1389.
  • جوادی آملی، عبدالله، فلسفه حقوق بشر، چاپ ششم، قم، نشر اسراء،1375.
  • جوادی آملی، عبدالله، انتظار بشر از دین، چاپ ششم، قم، نشر اسراء 1389.
  • جوادی آملی، عبدالله، تسنیم تفسیر قرآن کریم، جلد دوازدهم و سیزدهم، چاپ هشتم، قم، نشر اسراء،1392.
  • جوادی آملی، عبدالله، تسنیم تفسیر قرآن کریم، جلد چهارم، چاپ سوم، قم، انتشارات اسراء،1385.
  • جوادی آملی، عبدالله، تسنیم تفسیر قرآن کریم، جلد یازدهم، چاپ دوم، قم، نشر اسراء،1387.
  • جوادی آملی، عبدالله، تنسیم تفسیر قرآن کریم، جلد هشتم، چاپ نهم، قم، انتشارات اسراء،1390.
  • جوادی آملی، عبدالله، تنسیم تفسیر قرآن کریم، جلد هفدهم و هشتم و نهم، چاپ دهم، قم، انتشارات اسراء، 1391.
  • جوادی آملی، عبدالله، تسنیم تفسیر قرآن کریم، جلد اول، چاپ هفتم، قم، نشر اسراء،1391.
  • جوادی آملی، عبدالله، حق و تکلیف در اسلام، جلد نوزدهم، چاپ سوم، قم، مرکز نشر اسراء،1388.
  • جوادی آملی، عبدالله، نسبت دین و دنیا، چاپ اول، قم، نشر اسراء،1381.
  • جوادی آملی، عبدالله، «الزامات اقتصاد مقاومتی»، نشریه رادیو، شماره شصت و هشتم، 1391.
  • خسروی، رضا؛ لک زایی، نجف، «امنیت اقتصادی از دیدگاه امام علی علیه‌السلام با تأکید بر عهدنامه مالک اشتر»، پژوهش‌های نهج‌البلاغه، شماره پنجاهم،1395.
  • دشتی، محمد، ترجمه نهج‌البلاغه، چاپ اول، قم، نشر مشهور،1379.
  • سید­رضی، محمد بن حسین، نهج‌البلاغه، چاپ سوم، تهران، پیام آزادی، 1386.
  • سیدی­نیا، علی‌اکبر، «کرامت انسانی و اقتصاد»، فصلنامه‌ی علمی- پژوهشی اقتصاد اسلامی، شماره بیست و نهم، 1387.
  • شفیع‌زاده، منصور، نگاهی دوباره به اندیشه‌های اقتصادی حضرت امام خمینی(ره)، چاپ دوم، تهران، نشر مدرس، ۱۳۷۳.
  • صدر، شهید محمدباقر، اقتصادنا، چاپ دوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1375.
  • فریوریگانه، محسن؛ شکرانی، رضا؛ سلیمی، هادی،«مراحل تاریخی شکل‌گیری نظام حقوق اقتصادی در قرآن کریم»، مجله مطالعات قرآن و حدیث، شماره بیست و هشتم، 1400.
  • فیض الاسلام، علی‌نقی، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، جلد پنجم، چاپ اول، تهران، نشر سپهر،1365.
  • قاسمی، وحید، جمهوری علوی (پژوهشی در سیره حکومت‌داری امیرالمومنان علیه‌السلام)، چاپ اول، تهران، ناشر آرام دل،1393.
  • کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنى، (اموال و مالکیت)، چاپ اول، تهران، نشر یلدا، 1374.
  • مالک، محمدرضا، «وظایف و مسؤولیت‌های دولت اسلامی در اقتصاد»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره دوازدهم، 1382.
  • مشایخی، قدرت اله، کارگزاران حکومت اسلامی از دیدگاه امام علی (ع)، چاپ اول، قم، انصاریان،1386
  • مصطفوی،حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ یکم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب،1360.
  • نصری، عبدالله، مبانی انسان‌شناسی در قرآن، چاپ سوم، تهران، نشر موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر،1379.
  • یثربی، سیدعلی‌محمد،«قرائت فقهی حقوق اقتصادی»، مجله حقوق خصوصی(دانشگاه تهران)، شماره بیست و چهارم،1393.

عربی

  • ابن فارس بن زکریا، احمد ابى‌الحسین، معجم مقاییس اللغه، جلد پنجم، قم، مکتب الاعلام الاسلامی،1404.
  • ابن منظور، محمد بن مکرم، لسـان العـرب‌، جلد سیزدهم، بیروت، داراحیاء التراث العربى، 1408.
  • انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، جلد دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417.
  • آمدی، عبدالواحدبن محمد، غررالحکم دررالکلم، جلد سوم، موسسه انصاریان،1366.
  • بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیه، جلد پنجم، قم، انتشارات الهادی، 1419.
  • بیهقی، احمد بن الحسین، السنن الکبری(باشراف مکتب البحوث والدراسات)، جلد نهم، بیروت، دارالفکر، 1419.
  • جزائرى‌المروج، سید‌محمد‌جعفر، هدى الطالب الى شـرح المـکاسب، جلداول، قم، مؤسسه دارالکتاب الجزایرى، 1416.
  • حر عاملی، محمد بن حسن، الوسائل الشیعه، جلد هفدهم، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام،1412.
  • حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه الى تحصیل مسائل الشریعه، جلد هفدهم، قم، موسسه آل بیت،1414.
  • خمینی، روح‌الله، کتاب البیع، جلد سوم، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1415.
  • خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیله، جلد دوم، چاپ سوم، قم، اسماعیلیان، 1363.
  • خمینی، سید روح‌الله، تحریرالوسیله، جلد دوم، قم، مؤسسه دار العلم، 1424.
  • شریف رضی، محمد بن حسین، نهج‌البلاغه، (تصحیح صالح صبحی)، قم، هجرت، ۱۴۱۴.
  • طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، جلد هفتم، قم، جامعه مدرسین، 1417.
  • طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، جلدچهارم و نوزدهم و چهاردهم،تهران، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، 1340.
  • طباطبایی‌ یزدی‌، سید کاظم، حاشـیه مکاسـب، جلد اول، قـم‌، مؤسسـه‌ اسـماعیلیان، 1421.
  • کلینی، محمدبن‌یعقوب، فروع الکافی (کتاب المعیشة)، جلد پنجم، تهران، دارالکتب الاسلامیه،1407
  • کلینی، محمد بن یعقوب، فروع الکافی، جلد اول وپنجم، دارالکتب الاسلامیه، 1430.
  • مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحارالانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الاطهار (ع)، جلدسی و سی، بیروت، موسسه الوفاء،1403.