جرائم اقتصادی در فقه، قوانین ایران و اسناد اروپایی

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم‏شناسی، گروه حقوق، واحد آیت الله آملی، دانشگاه آزاد اسلامی، آمل، ایران.

2 دانشیار گروه حقوق جزا و جرم‏ شناسی، واحد قائم‏شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائم‏شهر، ایران.

3 استادیار گروه حقوق، دانشکده حقوق، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

زمینه و هدف: جرائم اقتصادی به ­دلیل آثار مهم اقتصادی و اجتماعی همواره محل بحث و نظر بوده است. در این مقاله تلاش شده به بررسی جرائم اقتصادی در فقه، قوانین ایران و اسناد اروپایی پرداخته شود.
مواد و روش‌ها: مقاله توصیفی تحلیلی بوده و با استفاده از روش کتابخانه‌ای به بررسی سؤال مورداشاره پرداخته است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: رویکرد فقه نسبت به جرائم اقتصادی بر اساس «اَکْلُ مَالٍ بِهِ بَاطِلٌ» و «اُکْلُ سُحْتٍ» قابل تبیین است. اَکْلُ مَالٍ بِهِ بَاطِلٌ هرگونه تجاوز به حقوق و تصرف در اموال دیگران، اموال عمومی و انفال و حتی تصرفات ناروا و غیرمشروع در اموال خویش و نیز کارهایی از قبیل ربا، رشوه، را در برمی‌گیرد. مطابق اصل اول سُحْتٍ نیز اموالی که انسان به ناحق و از راه‌های حرام و باطل، به چنگ می‌آورد، (سُحت) است. در قوانین ایران نیز با اینکه قانون‌گذار مواردی را تحت عنوان جرائم اقتصادی احصاء کرده است اما این اقدام قانون‌گذار بخش مهمی از جرائم اقتصادی را نادیده گرفته است. در اسناد اروپایی نیز بر جرائم سازمان‌یافته اقتصادی مانند پول‌شویی و قاچاق کلاً تمرکز شده است.
نتیجه‌گیری: مصادیق جرائم اقتصادی در فقه، قوانین ایران و اسناد اروپایی یکسان نیست اما هم در فقه، هم در قوانین و هم در اسناد اروپایی، نامشروع بودن و ممانعت از برهم زدن نظم و تعادل اقتصادی مهم­ترین مبنای جرم­انگاری جرائم اقتصادی است.

کلیدواژه‌ها


- آقازاده‌، علیرضا‌، سیاست جنایی تقنینی ایران در قلمرو جرائم گمرکی‌، جلد اول‌، چاپ اول‌، ارومیه‌، انتشارات پیک سبحان‌، 1381.
- ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، جلد اول، چاپ اول، قم، اهل ‌بیت (ع)، 1381.
- ابن فارس بن زکریا‌، ابو الحسین‌، معجم مقائیس اللغة‌، جلد دوم‌، قم‌، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم‌، ۱۴۰۴.
- ابن منظور‌، ابوالفضل‌، جمال‌الدین‌، محمد بن مکرم‌، لسان العرب‌، بیروت‌، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع‌، دار صادر‌، ۱۴۱۴.
- اسدی‌، علی، زارع مهرجردی‌، علی، صدیقیان‌، امیرمحمد‌، «تسری افساد فی الارض به جرایم اقتصادی: بسترها و چالش‌ها» مجله مطالعات سیاسی‌، شماره پنجاه و یکم، 1400.
- اسماعیلی‌، اسماعیل‌، «اکل مال به باطل در بینش فقهی شیخ انصاری (ره)»‌، مجله فقه‌، شماره اول‌، 1373.
- انصاری، سید مرتضی، کتاب المکاسب، جلد اول، قم، منشورات دارالذخائر، 1415.
- باقرزاده‌، احد‌، پیامدهای پول­شویی و راهبردهای کنترلی با رویکرد به اسناد بین‌المللی با مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات همایش‌های بین‌المللی مبارزه با پول­شویی‌، جلد اول‌، چاپ اول‌، تهران‌، نشر وفاق‌، 1382.
- باقری­فرد‌، علی­اشرف، رضایی‌، شهلا، «علل ارتکاب جرایم اقتصادی و راه‌های پیشگیری از آن»‌، مجله مطالعات نوین بانکی‌، دوره یک‌، شماره اول، 1397.
-  بجنوردی، محمد حسن، القواعد الفقهیه، جلد اول و دوم، قم، نشر الهادی، ۱۴۱۹.
- بیابانی‌، غلامحسین، محمودی، محمدجواد، «مهاجرت غیرمتعارف یا قاچاق انسان»‌، نشریه جمعیت‌، شماره شصت و نهم و هفتاد‌، 1388.
- جعفری مسلم‌، مجتبی، آقابابایی‌، عظیم‌، «جرم اخلال کلان در نظام اقتصادی در قانون اخلال­گران در نظام اقتصادی کشور و ماده 286 قانون مجازات اسلامی»‌، مجله پژوهش‌های حقوقی‌، دوره بیست، شماره چهل و هفتم، 1400.
- جواهری‌، حسن محمد­تقی‌، الربا فقهیا و اقتصادیا‌، در یک جلد‌، قم‌، مؤلف محترم‌، ۱۴۰۵.
- حرعاملی‌، محمد­حسن‌، الوسائل الشیعه‌، جلد هفدهم، قم‌، مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌، 1414.
- حلبی‌، ابو صلاح‌، الکافی فی الفقه‌، اصفهان‌، نشر مکتبه امیرالمؤمنین‌، ۱۴۰۳.
- حلّی (علامه حلّی)‌، حسن‌بن‌یوسف، نهایة الأحکام فی معرفة الأحکام؛ جلد دوم‌، قم‌، مؤسسه آل ‌البیت‌، 1419.
-حلی (علامه حلّی)، حسن‌بن‌یوسف، تذکرة الفقهاء، جلد اول، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۴۱۴.
- حیدری‌، علی­مراد‌، «جرم­انگاری پول­شویی»‌، مجله فقه و حقوق‌، شماره اول‌، ۱۳۸۳.
- خمینی‌، روح‌الله‌، تحریر الوسیله‌، جلد اول‌، چاپ دوم‌، قم‌، نشر اسلامی‌، ۱۳۶۳.
- خویی، سید ابو القاسم موسوی، المکاسب، مصباح الفقاهة، جلد پنجم، قم، حیدریه، ۱۳۷۴.
- دانشمندی‌عزیز‌، ایمان، حکمت‌نژاد‌، ماندانا‌، ربا در فقه و حقوق اسلامی‌، تهران‌، انتشارات علیم نور‌، 1393.
- دزفولی‌، مرتضی بن محمد امین انصاری‌، کتاب المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات‌، جلد اول‌، قم‌، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری‌، ۱۴۱۵.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد،. مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دارالقلم، 1412.
- زراعت‌، عباس‌، شرح قانون مجازات اسلامی (تعزیرات 2)‌، چاپ اول، تهران، ققنوس‌، 1382.
- زمانی‌، علی‌اکبر‌، «درآمدی بر ابعاد مفاسد و جرائم اقتصادی و پیامدهای آن بر امنیت ملی»‌، مجله کارگاه‌، شماره هفتم‌، 1388.
- سیوری فاضل، مقداد ‌بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، جلد دوم، قم، بی­تا.
-طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد دوم، قم، الجماعه المدرسین بقم المشرفه، موسسه النشر الاسلامی، 1383.
- طریحی‌، فخر الدین‌، مجمع البحرین‌، جلد سوم‌، تهران‌، کتاب­فروشی مرتضوی‌، 1416.
- طوسی‌، ابوجعفر‌، محمد بن حسن‌، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار‌، تهران‌، جلد سوم‌، دار الکتب الإسلامیة‌، ۱۳۹۰.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، جلد دوم، تهران، انتشارات آل البیت (ع)، 1389.
- فلاحی‌، محمد‌، «بررسی قوانین مالی‌، مالیاتی و مبارزه با پول­شویی پیرامون ارزهای مجازی مورد مطالعه اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا»‌، کنفرانس ملی رهیافت‌های نوین در مدیریت‌، اقتصاد و حسابداری‌، 1397.
- قاسمی‌، راضیه­، نصر‌، امین‌، «آسیب­شناسی سیاست جنایی ایران در قبال قاچاق کالا و ارز با تأکید بر قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز مصوب 1392»‌، حقوق و مطالعات نوین تابستان‌، شماره سوم، 1400.
- کاشانی‌کیا‌، امیرهمایون، ثقفی‌، حمید‌، راهکارهای مبارزه با پول­شویی‌، تهران‌، انتشارات آفتاب گیتی‌، 1399.
- کبیری‌، سهیل، شفیعی‌خورشیدی‌، علی‌اصغر‌، اخلال در نظام اقتصادی کشور‌، تهران، انتشارات مجد‌، 1397.
- کشتکار‌، مریم‌، ترجمه پیشگیری از پول­شویی و تأمین مالی تروریسم‌، چاپ اول‌، تهران‌، نشر تابش‌، 1392.
-کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، جلد هفتم، تهران، دار الکتب، ۱۳۸۸.
- کوچکی‌، احمدرضا، ابراهیمی‌، شهرام‌، «تخفیف مجازات در قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز مصوب 1392»‌، مجله پژوهش­های حقوق جزا و جرم­شناسی‌، شماره سیزدهم، 1398.
- گلشنی‌، محمد‌، «بررسی احتکار در فقه و قوانین موضوعه»‌، مجله گفتمان حقوقی‌، شماره اول، 1382.
- لانگست‌، پیتر و دیگران‌، برنامه‌های جهانی مبارزه با فساد‌، چاپ اول‌، تهران‌، نشر مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی‌، 1387.
- محمودی‌، وحید‌، پدیده پول­شویی و راه‌های مبارزه با آن‌، (مجموعه مقالات همایش بین‌المللی مبارزه با پول­شویی)‌، چاپ دوم‌، شیراز‌، انتشارات وفاق‌، 1382.
- مکارم شیرازی‌، ناصر‌، گنجینه آرای فقهی- قضایی‌، چاپ اول‌، تهران‌، نشر مرکز تحقیقات فقهی قوه قضاییه‌، 1381.
-میبدی، ابوالفضل رشیدالدین، کشف ‌الاسرار و عُدَّة الابرار، چاپ دوم، جلد ششم، تهران، مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر، 1382.
- میر­محمدصادقی‌، حسین‌، حقوق جزای بین‌الملل (مجموعه مقالات)‌، چاپ اول‌، تهران‌، نشر میزان‌، ۱۳۷۷.
- نبوی اصل‌، یوسف، «تحلیل سیاسی جنایی قانون­گذار در کنترل جرایم اقتصادی»‌، مجله مطالعات علوم اجتماعی‌، دوره هفت‌، شماره اول، 1400.
-نجفی، صاحب الجواهر، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، جلد بیست و سوم، بیروت - لبنان، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۴.
- نجفی ابرند­آبادی‌، علی­حسین‌، «از عدالت کلاسیک تا عدالت ترمیمی»‌، مجله دانشگاه رضوی‌، شماره اول‌، 1386.
- نیری‌، حسن‌، رشوه: با نگاهی به فقه شیعه و حقوق موضوعه ایران‌، تهران‌، انتشارات دانش کیان، 1397.
- ولیدی‌، محمد صالح. حقوق کیفری اقتصادی. تهران‌، نشر میزان‌، 1393.