تأثیر اسقاط خیار در معامله بر اقتصاد با رویکرد فقهی حقوقی

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه حقوق، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

2 استادیار گروه حقوق، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.

10.22034/ejs.2022.330823.1165

چکیده

زمینه و هدف: یکی از مسائل بسیار مهم که کمتر بدان پرداخته‌شده و تا حد زیادی مغفول واقع‌شده تأثیر اسقاط خیار در معامله بر اقتصاد (جبران خسارت) با رویکرد فقهی حقوقی است؛ بدین معنا که اسقاط خیار در معامله چه تأثیری بر جبران خسارت داشته و در حالتی که یکی از طرفین اقدام به اسقاط حق خیار خویش نموده است چگونه و با تکیه بر چه مبانی‌ای می‌تواند مباردت به دریافت خسارت نماید. در مقاله حاضر به بررسی موضوع مورد اشاره پرداخته ‌شده است.
مواد و روش‌ها: مقاله توصیفی - تحلیلی بوده و با استفاده از روش کتابخانه‌ای به بررسی سؤال مورد اشاره پرداخته است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد اسقاط خیار در معامله از منظر اقتصادی لزوماً به معنای عدم جبران خسارت نیست، در پرتو قواعد فقهی مانند قاعده لاضرر و قاعده نفی عسر و حرج و اصول حقوقی چون دارا شدن بلاجهت، می‌توان قائل به پذیرش این نظر شد که علی‌رغم اقدام به اسقاط حق فسخ، جبران خسارت همچنان امکان‌پذیر است.
نتیجه‌: اسقاط حق خیار صرفاً در صورتی امکان­پذیر است که مشخص شود مبنای خیار، جبران ضرر است و با رفع ضرر، نیازی به وجود خیار نیست. اما آنجا که مبنای خیار برهم خوردن تعادل بهای عوضین نیز هست خیار از بین نمی­رود.

کلیدواژه‌ها


- آخوند خراسانی، محمدکاظم، حاشیه بر مکاسب، تهران، انتشارات وزارت ارشاد، 1415.
- امامی، حسن، حقوق مدنی، چاپ سوم، تهران، انتشارات اسلامیه، 1376.
- امیری قائم­مقامی، عبدالمجید، حقوق تعهدات؛ نظریه کلی تعهدات قانون مدنی، جلد اول، چاپ سوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1378.
- انصاری، مسعود، طاهری، محمدعلی، دانشنامه حقوق خصوصی، جلد اول، چاپ اول، تهران، انتشارات محراب فکر، 1384.
- انصاری، مرتضی، مکاسب، جلد پنجم، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1428.
- انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، جلد دوم، قم، موسسه النشر اسلامی، بی­تا.
- بجنوردی، میرزا حسن، القواعد الفقهیه، نجف الاشرف، مطبعه الاداب، 1411.
- بیگدلی، عطاءالله، «اسقاط خیارات در حقوق ایران و فقه امامیه»، مجله معارف اسلامی و حقوق، شماره سی و یک، 1389.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مجموعه محشی قانون مدنی (علمی- تطبیقی- تاریخی)، چاپ اول، تهران، نشر کتابخانه گنج دانش، 1379.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، چاپ اول، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1378.
- حائری شاه باغ، سید علی، شرح قانون مدنی، چاپ سوم، تهران، نشر گنج دانش، ١٣٨٧.
- حر عاملی، محمد بن حسین، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت، احیاه دار العراث، بی‌تا.
- خوانساری، احمد، جامع المدارک، تهران، مکتبه الصدوق، 1396.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، جلد اول، قم، دفتر نشر کتاب، ۱۴۰۴.
- شهیدی، مهدی، حقوق مدنی، جلد ششم، چاپ چهارم، تهران، انتشارات مجد، 1384.
- صفایی، حسین، قواعد عمومی قراردادها، جلد دوم، چاپ سوم، تهران، نشر میزان، 1384.
- صفایی، سید حسین، دوره مقدماتی حقوق مدنی قواعد عمومی قراردادها، جلد دوم، چاپ اول، تهران، نشر میزان، 1383.
- صفایی، سید حسین، «مسئولیت مدنی ناشی از فعل زیان‌آور صغیر و مجنون»، مجموعه‌ی مقالات حقوق مدنی و حقوق تطبیقی، مجله حقوقی وزارت دادگستری، شماره شانزده، ۱۳۷۵.
- صفی­پور، عبدالرحیم بن عبدالکریم، منتهی الارب فی لغة العرب، جلد اول، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۷.
- طاهری، حبیب‌الله، حقوق مدنی، جلد اول، چاپ اول، قم، نشر دفتر انتشارات اسلامی، 1382.
- طباطبایی، سید علی ‌بن‌ محمد علی ‌ابی ‌المعالی، ریاض المسائل، جلد هشتم، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1404.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، جلد چهارم، بیروت، چاپ هاشم رسولی محلاتی و فضل اللّه یزدی طباطبائی، 1408.
- طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، قم، المکتبة المرتضویه، بی‌تا.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، جلد سی و پنجم، چاپ ششم، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1385.
- فیض، علیرضا، مبانی فقه و اصول، چاپ چهاردهم، تهران، انتشارات چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۸۲.
- قاسم‌زاده، سید مرتضی، الزام‌ها و مسئولیت مدنی بدون قرارداد، چاپ هشتم، تهران، نشر میزان، 1388.
- قاسم‌زاده، سید مرتضی، مسئولیت مدنی، چاپ ششم، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۷.
- کاتوزیان، ناصر، قانون مدنی در نظم حقوق کنونی، چاپ دوازدهم، تهران، انتشارات میزان، 1386.
- کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، چاپ ششم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1383.
- کاتوزیان، ناصر، الزام‌های خارج از قرارداد، ضمان قهری، جلد دوم، چاپ سوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۲.
- لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، چاپ بیست و دوم، تهران، نشر گنج دانش، ۱۳۸۸.
- محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه؛ بخش مدنی، جلد اول، چاپ بیستم، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، ۱۳۸۸.
- محقق ‌داماد، ‌سید مصطفی، قواعد فقه ‌مدنی، ‌جلد دوم، ‌چاپ هفتم، ‌تهران، ‌مرکز نشر علوم اسلامی، 1381.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، جلد اول، چاپ بیست و ششم، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1388.
- موسوی بجنوردی، سید محمد، قواعد فقهیه، جلد دوم، چاپ سوم، تهران، انتشارات مجد، ۱۳۹۲.
- موسوی خمینی، روح­الله، کتاب البیع، جلد پنجم، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1421.
- موسوی خویی، سید ابوالقاسم، مصباح الفقاهه (قسم المعاملات)، بیروت، دارالهادی، 1412.
- نجفی، شیخ محمد حسن، جواهر الکلام، جلد بیست و هفتم، بیروت، لبنان، دار الأحیاء التراث العربی، ۱۴۰۴.
- یزدانیان، علیرضا، قواعد عمومی مسئولیت مدنی، جلد اول، چاپ اول، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۶.