تأثیر اقتصاد بر حذف پدیده کودکان کار با رویکرد فقهی

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران ( نویسنده مسئول).

3 استادیارگروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد ورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران

10.22034/ejs.2022.329006.1156

چکیده

زمینه و هدف: کودکان کار از موضوعات مهم اجتماعی، اقتصادی و حقوقی است که همواره محل بحث و نظر بوده است. در این مقاله تلاش شده کودکان کار از منظر فقهی و امکان حذف پدیده کار کودک تحت تأثیر مؤلفه‌های اقتصادی مانند اشغال تبیین و تحلیل شود.
مواد و روش‌ها: مقاله توصیفی تحلیلی بوده و با استفاده از روش کتابخانه‌ای به بررسی سؤال مورد اشاره پرداخته است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: یافته‌ها بر این امر لالت دارد که در فقه در خصوص کار کودک دیدگاه واحدی وجود ندارد، اما نظر غالب فقها این است که کار کودک، مکروه نیست، به شرطی که به خواست ولی او بوده، کار
مورد نظر، حلال و کودک قادر به انجام آن باشد و ضرری برای وی به همراه نداشته باشد. همچنین حذف کامل پدیده کار کودک بعید به نظر می‌رسد اما از آنجا که بین فقر اقتصادی و کار کودک ارتباط معناداری وجود دارد، توسعه اقتصادی می‌تواند بر کاهش کودکان کار تأثیرگذار باشد.
نتیجه‌گیری: کودکان کار ناشی از اضطرار امری ناگزیر به نظر می‌رسد. بنابراین لازم است در راستای حمایت قانونی از کودکان کار سازوکارهای مناسب قانونی تدوین شود چراکه که دست‌کم می‌توان با بهره‌گیری از سازوکارهای قانونی مانع از سوءاستفاده از کودکان کارشده و آسیب‌ها در این زمینه را تقلیل داد و از دیدگاه فقه در حمایت از کار ناگزیر و اضطرار کودک بهره گفت.

کلیدواژه‌ها


- آرامی، شهریار، نوعی تیموری، سید محمد، «درآمدی بر آسیب‌شناسی کودکان با تأکید بر کودکان کار»، فصلنامه علمی - پژوهشی انتظام اجتماعی، شماره سه، 1380.
- آزاد ارمکی، تقی، بررسی مسائل اجتماعی، چاپ اول، تهران، نشر جهاد، 1377.
- ابن ادریس حلّى، محمد، السرائر الحاوی لتحریـر الفتاوى، جلد دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410.
- ابن براج طرابلسى، عبدالعزیز، المهذب، جلد اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1406.
- اعزازی، علی، جامعه‌شناسی کج روی، چاپ دوم، قم، نشر پژوهشگاه حوزه و دانش، 1385.
- امامی، حسن، حقوق مدنی، جلد پنجم، چاپ سوم، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه، 1371.
- بحرالعلوم، محمدتقی، بلغه الفقیه. جلد سوم، تهران، منشورات المکتبه الصادق، ١٤٠٣.
- جماد جوهری، اسماعیل، الصحتاج اللغه و صحاح العربیه، قاهره، نشر احمد، 1376.
- جنابی، زهرا، «جهانی‌شدن و کار کودک»، مجله کار و کارگر، شماره هجده، 1381.
- جنگجو (خراط‌ها)، فرزاد، نصیری، حسین، جامی، جواد، «مروری بر حمایت از کودکان کار در نظام حقوقی ایران با نگاهی بر اسناد بین‌المللی»، ماهنامه اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی کار و جامعه، شماره صد و هشتاد و یک، 1394.
- حجازی، نگین، فاضل، رضا، وحیدا، فریدون، «بررسی تأثیر توسعه منطقه عسلویه بر کیفیت زندگی با رویکرد رشد صنعتی»، فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، شماره چهارده، 1394.
- حجتی اشرفی، غلامرضا، ایران قوانین و احکام مجموعه قوانین اساسی - مدنی، چاپ پنجم‌، تهران، نشر گنج دانش، 1379.
- حرعاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعۀ، جلد هفدهم، قم، مؤسسه آل البیت، 1409.
- حسین­زاده، هدایت، نصرتی، رضا، «بررسی تأثیر طرح توسعه بنگاه‌های کوچک و زودبازده بر ایجاد اشتغال در استان‌های منتخب کشور»، فصلنامه سیاست‌های مالی و اقتصادی، شماره هفت، 1393.
- حسینی، سید حسن، کودکان کار و خیابان، چاپ اول، تهران، نشر سلمان، 1385.
- حسینی‌ مراغی، میرعبدالفتاح، العناوین، جلد دوم، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1418.
- حلّى، حسن بن یوسف، نهایة المرام فی علم الکلام، جلد اول، قم، مؤسسة الامام الصادق (ع)، 1398.
- حلّى، حسن بن یوسف، تحریرالأحکام الشرعیۀ على مذهب الإمامیۀ؛ ط الحدیثۀ، جلد دوم، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، 1378.
- حلّى، حسن بن یوسف؛ قواعد الأحکام فی معرفۀ الحلال و الحرام؛ جلد دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1418.
- حلّى، حسن بن یوسف، مختلف شیعه فی أحکام الشیعه، جلد هفتم، قم، انتشارات قم، 1420- 1412.
- حلى، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، 1408.
- خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه تقریرات توحیدی، قم، انتشارات وجدانی، 1397.
- خویی، ابوالقاسم، المحاضرات فی‌ علم‌ الاصول‌. به تقریر اسحاق فیاض، جلد چهارم، مطبعه نجف، ١٣٨٢.
- خویی، ابوالقاسم، منهاج الصالحین، جلد دوم، قم، مدینة العلم، 1410.
- ذاکری نصرآبادی، زهرا، بخارایی، احمد، سادات عبداللهی، عظیمه، «تحلیل وضعیت کودکان کار و خیابان در ایران»، دومین کنگره تازه یافته‌ها در حوزه خانواده، بهداشت روان، اختلالات، پیشگیری و آموزش، 1399.
- رئیس دانا، فریبرز، «واکاوی کار کودکان در ایران»، نشریه جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی، شماره هفت، 1382.
- زمانی، هادی، «کودکان رنج و کار»، مجله اندیشه و جامعه، شماره هفت، 1378.
- سلیمانی، مهدیه، حاجیانی، ابراهیم، «ارائه مدل مدیریتی مطلوب به منظور ساماندهی کودکان کار و خیابان در شهر تهران»، مجله مدیریت فرهنگی، شماره بیست و دو، 1392.
- سید میرزایی، سید محمد، «کودکان آسیب‌پذیر شهری»، فصلنامه جمعیت، شماره بیست و هفت و بیست و هشت، 1378.
- طباطبائی، محمدکاظم، عروه‌ الوثقی‌ فیما‌ تعم به البلوی، جلد پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین‌ حوزة‌ علمیة‌ قم، 1419.
- طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیۀ، جلد دوم، تهران، المکتبۀ المرتضویۀ لإحیاء الآثار الجعفریۀ، 1387.
- طوسى، محمد بن حسن، النهایۀ فی مجرد الفقه و الفتاوى، بیروت، دارالکتاب العربی، 1400.
- عاملی (شهید اول)، محمد بن مکى، الدروس الشرعیۀ فی فقه الإمامیة؛ جلد سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417.
عاملی (شهید ثانی)، زین الدین بن علی، الروضۀ البهیۀ فی شرح اللمعۀ الدمشقیۀ، جلد سوم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1410.
- عباسی سرمدی، مهدی، زنگی اهرمی، عهدیه، «بررسی سن کودک و آثار حقوقی آن از منظر اسناد بین‌المللی» فصلنامه علمی - ترویجی فقه و حقوق خانواده، شماره نود و چهار، 1394.
- عراقی، عزت‌الله، حقوق کار، جلد دوم، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت، 1391.
- غفاری فارسانی، بهنام، «نگاهی به کنوانسیون بدترین اشکال کار کودک»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره دو، 1387.
- فراهیدی، عبدالغفور خلیل بن احمد، کتاب العین، جلد ششم، قم، نشر هجرت، 1410.
- فیض کاشانى، محمد محسن، مفاتیح الشرائع، جلد دوم، قم، انتشارات کتابخانه آیت االله مرعشى نجفى، بی­تا.
- کلانتری، صمد، کیانی، مژده، «بررسی تطبیقی کار کودکان در کشورهای پیشرفته و جهان رو به توسعه با تکیه بر شاخص توسعه انسانی»، مجله سیاسی اقتصادی، شماره دویست سی و یک و دویست سی و دو، 1386.
- ماندگار، سهراب، «بررسی جنبه‌ی حقوقی وضعیت کـودکان کار، خیابانی و دست‌فـروش و بی­سرپرست»، مجله مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، شماره دو، 1396.
- محسنی، رضا علی، «بزهکاری و بزهدیدگی کودکان کار و خیابان و راه­های پیشگیری»، ماهنامه شماره پنجاه و سه، 1384.
- محمد طریقی، فخر الدین، مجمع البحرین، جلد دوم، تهران، نشر احمد حسینی، 1362.
- محمدی، مجید، «رسانه‌ها و مقتضیات امنیت اجتماعی»، مجله جامعه سالم، شماره یک، 1394.
- مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، جلد چهاردهم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403.
- مکارم‌ شیرازی، ناصر، انوار الفقاهه، کتاب البـیع، قم، مدرسة‌ الامام‌ امیرالمؤمنین (ع)، 1411.
- موسوی بجنوردی، محمد، «بررسی مفهوم و معیار کودکی در تفکر اسلامی و قوانین ایران برای بهره‌برداری از حقوق مربوطه»، مجله متین، شماره بیست ‌و یک، 1382.
- موسوی ‌خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیله، جلد یکم، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1363.
- مهدزبیدی، محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، جلد یازدهم، بیروت، دار مکتبة الحیاة، ۱۳۰۶.
- مهرپور، حسین، نظام بین‌المللی حقوق بشر، چاپ اول، تهران، نشر اطلاعات، 1383.
- میدانی، علیرضا، الهام، عبدی، «تأثیر کار کودک در بزهکاری اطفال»، فصلنامه مطالعات علوم اجتماعی، شماره یک، 1395.
- نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، کتاب الحجر، جلد بیست و ششم، تهران، انتشارات خرسندی، 1395.
- نراقی، احمد بن محمد مهدی، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، جلد چهاردهم، قم، مؤسسة آل البیت، 1415.
- هاشمی، سید محمد، «نگرشی بر قانون جدید کار جمهوری اسلامی ایران»، مجله تحقیقات حقوقی دانشگاه شهید بهشتی، شماره نه، 1370.
- هلد، دیوید، مک­گرو، آنتونی، جهانی‌شدن و مخالفان آن، ترجمه عرفان ثابتی، چاپ اول، تهران، انتشارات ققنوس، 1382.