حیل ربا در معاملات از منظر فقه امامیه با رویکردی بر نظرات امام خمینی (ره)

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و حقوق و اندیشه امام خمینی(ره)، واحد خمین دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران

2 استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.

چکیده


زمینه و هدف: با حاکم شدن فضای پست­مدرنیزم بر روابط مردم و پیچیده شدن روابط مزبور، راه­کارهای مختلفی برای فرار از مقررات ابداع شده است. یکی از این مقررات، ممنوعیت ربا می­باشد. هدف از پژوهش حاضر بررسی راه­کارهای فرار از ربا در اندیشه امام خمینی (ره) می­باشد.
مواد و روش‌ها: این تحقیق از نوع نظری بوده ‌روش تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی می‏باشد و روش جمع‏آوری اطلاعات بصورت کتابخانه‏ای است و با مراجعه به اسناد، کتب و مقالات صورت گرفته است.
یافته‌ها: حرمت ربا از مسلمات فقه در همه مذاهب اسلامی است و به وسیله عقل، کتاب، سنّت، و اجماع، حرمت آن قابل اثبات است. حتی در ادیان قبل از اسلام نیز ربا مورد تحریم قرار گرفته است. نزول تدریجی آن دلالت بر شیوع معاملات ربوی در صدر اسلام دارد.
ملاحظات اخلاقی: در تمام مراحل نگارش پژوهش حاضر، ضمن رعایت اصالت متون، صداقت و امانت­داری رعایت شده است.
نتیجه‌گیری: ملاک حرمت ربا از دیدگاه قرآن، ظلم و انظلام است. در نتیجه، حرمت آن مطلق و راه­کارهای فرار از آن نیز حرام می­باشند؛ به تعبیری، صرف ایجاد کردن یک پوشش برای فرار از ظاهر ربا، موجب مباح شدن عمل نخواهد شد.

کلیدواژه‌ها


  • اجتهادی، ابوالقاسم،1363،وضع مالی و مالیه مسلمین از آغاز تا پایان اموی، سروش.
  • باقری, محمود, ابراهیمی, مریم. مطالعۀ تطبیقی منع ربا در حقوق کشورهای اسلامی و کشورهای اروپایی. دوفصلنامه علمی- پژوهشی دانش حقوق مدنی, 1391; 1(2): 108-121.
  • بختیاری، صادق، قانون عملیات بانکداری بدون ربا و چالش مفاهیم، فصلنامه اندیشه حوزه، شماره 53، سال 1373.
  • بیرانوند، فرید، رویه­ی محاکم ملی در مواجهه­ی با حقوق نرم بین­المللی با تأکید بر حقوق بشردوستانه، پایانامه دکتری تخصصی حقوق بین­الملل عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، 1399.
  • حسینی همدانی،سید محمد (آقا نجفی)، 1380انوار درخشان در تفسیر قرآن،جلد دوم،کتابفروشی لطفی
  • خمینی،روح الله، 1368،صحیفه امام، تهران ،جلد 13 مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
  • خمینی،روح الله،1368،صحیفه امام ، تهران ،جلد 7،مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
  • مصباحی، غلامرضا،1371، مجموعه سخنرانیها و مقالات ارائه شده به سوّمین سمینار بانکداری اسلامی« پاره ای از مشکلات بانکداری بدون ربا» تهران، موسسه بانکداری ایران
  • مکارم شیرازی،ناصر،1376ربا و بانکداری اسلامی قم ،تهیه و تنظیم،علیان نژادی،ابوالقاسم، ،انتشارات مدرسه الامام علی بن ابیطالب(ع)،مطبوعاتی هدف،چاپ اوّل
  • موسایی، میثم، تابستان1377،تبیین مفهوم و موضوع ربا از دیدگاه فقهی، تهران ،موسسه تحقیقات پولی و بانکی، (چاپ دوّم)
  • موسویان،سید عباس تابستان1377،مجموعه مقالات هشتممصبین کنفرانس بانکداری اسلامی، تهران ، موسسه تحقیقات پول ی و بانکی
  • میرعرب، فرج­اله، تفسیر اجتماعی آیات ربا برای فهم دلایل ممنوعیت مطلق آن، نشریه­ی مطالعات تفسیری، دوره­ی 11، شماره 42، 1399.

عربی

  • بغوی،ابی محمد محمد الحسین بن مسعود،1366تفسیر البغوی،المجلد الاول،دار طلبیه
  • بلاذری،احمد بن یحیی. فتوح البلدان،علق علیه: رضوان محمد،(بیروت)دارالکتب العلمیه، 1412.
  • حافظ ابو عبدالله محمد بن یزید قزوینی، 1418ق، سنن ابن ماجه، بیروت ،لبنان، ج2
  • حرّعاملی،محمد بن حسن،1403 ق ،وسایل شیعه، تهران ،ج12،مکتب الاسلامیة
  • حرّعاملی،محمد بن حسن،1403 ق ،وسایل شیعه، تهران ،ج6،مکتب الاسلامیة
  • خمینی،روح الله، 1381ش،کتاب البیع،قم،ج1و2،انتشارات مهر
  • خمینی،روح الله، 1386،تحریر الوسیله،قم،ج3،موسسه انتشارات دارالعلم
  • خمینی،روح الله، 1401ق،تحریرالوسیله،بیروت،دارالتعارف
  • خویی،سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، جلد2، انتشارات مدینه العلم، 1410.
  • ری شهری،محمد،(1416)میزان الحکمة، بیروت ،ج3،دارالحدیث، الطبعة الثانیة،
  • شیخ شلتوت،1374،الفتاوی،تالیف الاشتهاردی علی پناه،حوزه علمیه قم،موسسه نشر الاسلامی.
  • شیخ ابی عبدالله شمس الدین محمد بن جمال الدین مکی العاملی،1410ق شهید اول الدروس،بیروت، ج3،
  • طباطبایی،سید محمد حسین،المیزان فی تفسیر القرآن، بی تا،بیروت المجلد الثانی،موسسة الاعلمی للمطبوعات، 1417.
  • طبرسی، ابو علی الفضل بن الحسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن،(بیروت)حققه و علقلیه لجنة و من العلماء و المحققین الاخصائین، قدم له السید محسن الامین العاملی الجزء الثانی، موسسةا لاعلمی للمطبوعات؛ 1995.
  • طبری،ابوجعفرمحمدبن جریر،(1362). تاریخ طبری،ترجمه ابوالقاسم پاینده،تهران، اساطیر
  • طوسی،ابوجعفر محمد بن الحسن بن علی الطوسی، 1363المبسوط فی فقه الامامیه، قم جلد2، ،المکتبة المرتضویه الاحیاء الاثار الجعفریه
  • عبدالهادی،محمد،بی تا، الربا والقرض فی اللغه الاسلامی،ریاض،مجلد الاول. 1999.
  • فخر رازی، محمد بن عمر،1420ق ،تفسیر کبیر ، ،ج7و8، مرکز تحقیق دار التراث العربی
  • فضل الله، محمد حسین، من وحی القرآن، دارالزهراء،بیروت 1998.
  • قاسمی، محمد جمال الدین،تفسیر قاسمی: محاسن التأویل، بیروت، تحقیق: محمد فواد عبدالباقی، المجلد الاول، دار احیاء التراث العربی، 1957.
  • قریشی،سید علی اکبر،ت1377ش ،فسیر احسن الحدیث،جلد اول واحد تحقیقات بنیاد بعثت.
  • کاشانی،ملا فتح الله، نهج الصادقین،جزء دوّم، کتابفروشی علمیة اسلامیة. تهران 1344.
  • مجلسی،روضة المتقین ،1406ق، ج7،موسسة کوشانپور
  • مراغی،احمد مصطفی،تفسیر المراغی، بیروت ،جزالثالث،داراحیاالتراث العربی، 1419.
  • مغنیة ، محمد جواد،1982،فقه الامام جعفر صادق، بیروت دارالجواد
  • مقدس اردبیلی،ملا احمد، (مجمع الفائده و برهان) قم، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعة المدرسین؛ 1379.
  • نجفی،شیخ محمد حسن،1374،جواهر الکلام،مجلدات23و24 چاپ دارالکتب اسلامیة
  • نمر، عبدالمنعم،1987م،الاجتهاد،الهیئه المصریه العامه للکتاب،چاپ دوم
  • هندی،متقی،کنزالعمال، ،بیروت، ج4، موسسه الرساله (چاپ پنجم )