ابعاد اقتصادی قاعده نفی عسر و حرج در فقه اسلام

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 استادیار، عضو هیات علمی گروه حقوق، دانشگاه پیام نور، ایران

2 عضو هیات علمی گروه فقه و حقوق اسلامی‌ ، دانشگاه پیام نور، ایران.

چکیده

زمینه و هدف: قواعد فقهی در اسلام همواره در ارتباط با حوزه­های عملی زندگی انسانی قرار دارند. از این جهت، قاعده فقهی نفی عسر و حرج نیز یکی از قواعد مهم فقهی است که پژوهش حاضر درصدد است تا به بررسی ابعاد اقتصادی آن بپردازد.
مواد و روش‌ها: تحقیق حاضر از نوع نظری، روش تحقیق نیز توصیفی-تحلیلی و جمع­آوری اسناد و مدارک به شیوه فیش­برداری انجام شده است.
یافته‌ها: نفی عسر و حرج در بُعد اقتصادی به دنبال آن است که هم سهل­گیری و آسانی را در زندگی اقتصادی مسلمانان ترویج نماید و شرایط برای سهولت بخشی به زندگی فراهم سازد و هم اینکه موانع و چالش­های پیشروی زندگی اقتصادی را از میان بردارد. از این جهت، بُعد اقتصادی قاعده نفی عسر و حرج ناظر بر برداشتن موانع اقتصادی از جمله: احتکار، اختلاس، فساد، رانت و نابرابری­های اقتصادی است.
ملاحظات اخلاقی: پژوهش حاضر بر مبنای اصول اخلاقی در ارائه مطالب، گردآوری علمی و اخلاقی از مقالات، کتب و اسناد و عدم جانب­داری در بیان دیدگاه­ها انجام شده است.
نتیجه‌گیری: کاربست قاعده فقهی نفی عسر و حرج تنظیم سیاست­های مبارزه با فساد است. بدین معنا افرادی که از طریق اختلاس، احتکار، کسب مال از طریق نامشروع، دزدی، تکاثر ثروت از طریق رانت، ربا و... باعث بروز دشواری در زندگی افراد می­شوند، مشمول مجازات قضایی گردند.

کلیدواژه‌ها


ابن فارس، احمد (1404)،  معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
اردبیلی، احمد (1405)،  زبدة البیان فی أحکام القرآن، چاپ اول، تهران، مکتبة المرتضویه.
ایروانی، جواد (1393)، آشنایی با اقتصاد اسلامی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
ایمانی، عباس (1382)، فرهنگ اصطلاحات حقوق کیفری، تهران: نشر آریان.
ساکی، محمدرضا (1389)، حقوق کیفری اقتصادی، تهران: انتشارات جنگل.
طباطبایی، محمدحسین (1392)، تفسیر المیزان، تهران: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. 
طوسی، محمدبن حسن (1365)، التبیان فی التفسیر القرآن، بیتا، تحقیق احمد قیصر عاملی، بیروت، نشر داراحیاء التراث العربی.
فخر رازی ، محمد بن عمر (1420)، تفسیر الکبیر، چاپ سوم، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
فراهیدی، خلیل ابن احمد (1409)، العین، چاپ دوم، قم، نشر هجرت.
قاسمی، علی اصغر (1382)، «ویژگی­ها و پیامدهای ساختار رانتی در ایران»، مجله فرهنگ و اندیشه، شماره 11، پاییز 1382.
کوشا، جعفر(1386)، تقریرات جزای اختصاصی تطبیقی(شانتاژ – زورگیری)، واحد علوم تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی.
لانگست، پیتر و دیگران (1387)، ترجمه امیر حسین جلالی فراهانی و حمید بهره­مند بگ نظر، برنامه­های جهانی مبارزه با فساد، نشر مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی.
مجلسی، محمد باقر (1403)، بحارالانوار، جلد2، بیروت، نشر دار احیاء التراث العربی.
مکارم شیرازی، ناصر (1394)، القواعد الفقهیه، قم، ترجمه محمد جواد نوری همدانی، انتشارات امام علی بن علی طالب(ع).
منصور آبادی، عباس (1393)، اختلاس شایع­ترین جرم مالی، مجله حقوق و اجتماع، شماره دوازدهم، بهمن 1393.