ممنوعیت معاملات فردایی از منظر فقه، قانون مجازات اسلامی و مقررات ناظر بر عملیات ارزی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه مازندران، بابلسر، مازندران ، ایران.

2 استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه مازندران، بابلسر، مازندران ، ایران

10.22034/ejs.2024.411371.1512

چکیده

زمینه و هدف: بازار معاملات فردایی، از بازارهای غیررسمی در کشور است که هم ­چنان یکی از منابع مهم تعیین‌کننده‌ی نرخ ارز در بازار آزاد محسوب­ می‌شود. هدف مقاله حاضر بررسی ممنوعیت معاملات فردایی در پرتو رویکرد فقه، قانون مجازات اسلامی و مقررات ناظر بر عملیات ارزی است.
مواد و روش‌ها: مقاله حاضر توصیفی تحلیلی است. مواد و داده‌ها نیز کیفی است و از فیش برداری در گردآوری مطالب و داده‌ها استفاده شده است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد چالش‎های فقهی مانند غرری بودن، صوری بودن و قماری بودن در معاملات فردایی محرز و غیرقابل‌انکار است. با این وجود، در ممنوعیت قانونی معاملات فردایی در ماده13 مقررات ناظر بر عملیات ارزی صرافی‌ها به عللی هم­چون از بین بردن ثبات نرخ ارز، تشدید تورم و منفی شدن رشد اقتصادی، پرداخته شده و هیچ‌گونه توجهی به چالش‌های فقهی نشده است.
نتیجه‌: اهرم بازدارندگی ممنوعیت شرعی این معاملات به ­دلیل قماری بودن آن و قابلیت تعقیب­ کیفری، با استناد به مواد710-705 قانون مجازات اسلامی، مغفول مانده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  •  

    • قرآن­کریم
    • اربابی­نوش‌آبادی، مصطفی،«تغییرات تعدد و تکرار جرم در قانون جدید مجازات»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه کاشان، 1393.
    • آریانپور­کاشانی، عباس، فرهنگ دانشگاهی آریانپور، جلد نوزدهم، چاپ دوم، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1385.
    • جهانخانی، علی؛ پارساییان، علی، فرهنگ اصطلاحات­ مالی، جلد اول، چاپ اول، تهران، نشر مؤسسه مطالعات و پژوهش ‌های بازرگانی، 1375.
    • راعی، رضا؛ سعیدی، علی، مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک، چاپ اول، تهران، نشر مهر، 1387.
    • السویلم، سامی، پوشش ریسک در مالی اسلامی، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، 1386.
    • شاهدانی، مهدی؛ پاک‌ذات، سیدمهدی، «بررسی شبهه قماری بودن در مورد معاملات مجموع صفر»، دو فصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، شماره اول،1397.
    • شعبانی، احمد؛ بهاروندی، احمد،«قرارداد آتی‌ها و اختیار معامله ارزی از دیدگاه فقهی و اقتصادی»، دوفصلنامه علمی – تخصصی مطالعات اسلامی، شماره اول، 1389.
    • عباس­ازغیر، ناریمان، «مطالعه تطبیقی سفته‌بازی با قمار در معاملات بازار سهام و بازار آتی‌ها (مورد مطالعه قرارداد های آتی ایران)»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم اقتصادی دانشگاه تهران، 1393.
    • عیسائی­تفرشی، محمد و همکاران،«مقایسه قراردادهای آتی با قراردادهای قماری در حقوق انگلیس و حقوق اسلامی »، نشریه پژوهش‌های حقوق تطبیقی، شماره دوم، 1390.
    • مشهدی‌زاده، علیرضا، بررسی حقوق قراردادهای آتی و اختیار در بازارهای نفت خام، چاپ اول، تهران، انتشارات مجد، 1395.
    • موسویان، سیدعباس؛ بهاری قراملکی، حسن، «مبانی فقهی بازارهای پول و سرمایه و کاربردهای آن»، نشریه معرفت اقتصاد اسلامی، شماره اول، 1392.
    • میثمی، حسین؛ ندری، کامران، آسیب‌شناسی فقهی معاملات فردایی ارز و طراحی ابزارهای جایگزین در چهارچوب اسلامی، تهران، بیست و هشتمین همایش سالانه سیاست‌های پولی و ارزی (با موضوع اصلاحات ساختاری برای ثبات مالی) تهران، 1397.
    • نعمتی، محمد،«قرارداد آتی‌ها در اقتصاد اسلامی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم اقتصادی دانشگاه امام صادق (ع)، 1384.

    عربی

    • ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، جلد پنجم، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1414.
    • ایروانى، على بن عبدالحسین نجفى، حاشیة المکاسب، جلد اول، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1406.
    • بحرانى، محمد، سند ‌فقه الطب و التضخم النقدی،‌ بیروت، مؤسسة أم القرى،1423.‌
    • حائرى، سید کاظم حسینى، فقه العقود، جلد اول، قم، مجمع اندیشه اسلامى، 1423.
    • حسینی مراغی، عبد الفتاح بن علی، العناوین الفقهیه، جلد دوم، قم، انتشارات اسلامی، 1417.
    • سبزوارى، سید عبد الأعلى، مهذّب الأحکام، جلد شانزدهم، قم، مؤسسه المنار، 1413.
    • شیخ انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب المحرمة و البیع، جلد اول و دوم، قم، انتشارات کنگره، 1415.
    • طریحى، فخر الدین، مجمع البحرین، جلد سوم، تهران، کتاب‌فروشی مرتضوى، 1416.
    • طوسى، ابوجعفر، محمدبن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، جلد سوم و چهارم، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1390.
    • عاملى(شهید ثانى)، زین‌الدین بن على، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، جلد سوم، قم، انتشارات داورى، 1410.
    • عاملى(شهید ثانى)، زین‌الدین بن على، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، جلد سوم، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413.
    • عاملى، محمد بن حسن‌، ‌تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، جلد نوزدهم،‌ قم، مؤسسه آل البیت، ‌ 1409‍.
    • فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، جلد دوم، قم، منشورات دارالرضی،1414.
    • قمّى، سید صادق حسینى روحانى، فقه الصادق (ع)، جلد پانزدهم، قم، دار الکتاب، 1412.
    • کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی(ط – الاسلامیه)، جلداول و پنجم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407.
    • مشکینى، میرزاعلی، مصطلحات الفقه، قم، نشر الهادی، 1377.
    • مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، جلد هشتم، قم، انتشارات اسلامی، 1403.
    • موسوی­خویى، سیدابوالقاسم، مصباح الفقاهه فی المعاملات المکاسب المحرمه، جلد اول و دوم، قم، موسسه احیاء آثار الامام الخوئی،1428.
    • نجفی، محمدحسن بن باقر،جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، جلد بیست و دوم، بیروت، دار احیاء التراث، 1404.
    • نراقى، مولى احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، جلد چهارم، قم- ایران، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1415.
    • نراقی، احمد بن محمدمهدی، ‌عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات، 1417‍.
    • واسطى، زبیدى؛ حنفى، محب­الدین؛ حسینى، سید محمد مرتضى، تاج العروس من جواهر القاموس، جلد دوم، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1414.