فرار از ربا در بیع شرط با تأکید بر نظر امام‌خمینی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و حقوق و اندیشه امام خمینی(ره)، واحد خمین دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران

2 استاد گروه فقه و معارف، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق (مدعو)، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران.

10.22034/ejs.2024.416189.1550

چکیده

زمینه و هدف: ربا یکی از چالش‌های اساسی در فقه اقتصادی است که همواره راهکارهای فرار از آن تحت عنوان حیل ربا مورد بحث و نظر بوده است. هدف مقاله حاضر بررسی فرار از ربا در بیع شرط با تأکید بر نظر امام خمینی است.
مواد و روش‌ها: مقاله حاضر توصیفی تحلیلی است. مواد و داده‌ها نیز کیفی است و از فیش‌برداری در گردآوری مطالب و داده‌ها استفاده‌شده است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: ربا از محرماتی است که هیچ اختلافی در بین علماء اسلام در مورد حرمت آن وجود ندارد. جواز حیله‌های شرعی مورد تایید بسیاری از فقها مانند موسوی خوانساری، بجنوردی و نجفی است و برخی نیز مانند امام خمینی حیل ربا را رد می کند. استدلال امام این است که سند محکمی مبنی بر جواز حیل ربا وجود ندارد و اگر چین حیلی وجود داشت قطعا خود پیامبر این حیل را مطرح می کرد. حیله‌های ربا از جمله بیع الشرط، اگر قصد جدی و عقلایی در بیع وجود داشته باشد، یک نوع حیله شرعی به‌ حساب می‌آید که مورد تایید امام خمینی نیست.
نتیجه‌: در فقه، بیع‌الشرط پذیرفته شده و با وجود شرایط صحت آن که همان شروط اساسی صحت معاملات است در این صورت می‌توان از آن به عنوان حیله ربا استفاده کرد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • قرآن‌کریم
  • خمینی، روح اله، تحریر الوسیلة، جلد اول و دوم، چاپ اول، قم، مؤسسة دارالعلم،1373.
  • سرخوش، جواد،«شروط صحت شرط، نشریه علوم انسانی دانشگاه الزهرا(س)»، شماره‌های پانزدهم و شانزدهم،1374.
  • شبیری، زهرا، «مقایسه شرط نامشروع با شرط خلاف مقتضای عقد»، نشریه پژوهش­های دینی، شماره چهارم، 1385.
  • صابری، حسین،«بیع شرط سازوکاری مشروع برای رهن مستغلات»، نشریه الهیات و معارف اسلامی (مطالعات اسلامی )، شماره هفتاد و هفتم، 1385.
  • محقق، محمد جواد، «درآمدی بر تدوین شاخص ربا در بانکداری اسلامی»، مجله معرفت اقتصاد اسلامی، شماره چهارم، بهار و تابستان 1390 .
  • مظفری، موسی الرضا، « راهکارهای فرار از ربا از دیدگاه مذاهب اسلامی»، مجله گفتمان فقه و اصول، سال سوم، شماره سوم، بهار و تابستان 1397.
  • میرمعزی، سیدحسین، «بیع الخیار از دیدگاه فقه و کاربرد آن در بانکداری بدون ربا»، مجله اقتصاد اسلامی، شماره بیست و پنجم، 1385.
  • مینا، محبوبه، « بیع شرط (معاملات با حق استرداد)»، مجله رهنمون، شماره اول، 1384.
  • نفری، جواد؛ عندلیبی، علی، « پژوهشی در حیل تخلّص از ربا با تأکید بر بیع عینه»، مجله مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره بیست و هشتم، پاییز 1401 .

عربی

  • انصاری، شیخ مرتضی، مکاسب، جلد ششم، قم، موسسه نشر آثار نشر آثار تفکر اسلامی،1420.
  • انصاری، مرتضی، امین، مکاسب، جلد پنجم، قم، دارالذخائر، 1411.
  • بجنوردی، حسن، قواعد الفقهیه، چاپ سوم، قم، نشر الهادی، 1377 .
  • بحرانی، یوسف بن احمد، حدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1369.
  • خمینی، سید روح اله، کتاب البیع، جلد چهارم، قم،، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی،1410.
  • خمینی، سید روح اله، کتاب البیع، جلد دوم، چاپ سوم، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى،1421.
  • خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، جلد ششم، قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی،1377.
  • خویی، سید ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، جلد پنجم، قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی،1415.
  • زحیلی، زحیلی، محمد، القواعد الفقهیه علی المذهب الحنفی و الشافعی، چاپ اول، کویت، نشر العلمی جامعه ، 2004.
  • شیخ اصفهانی، محمد حسین، حاشیه مکاسب، جلد چهارم، قم، نشر محقق،1418.
  • عبدالقادر، محمد، «بیع الوفاء و حکمه»، مجله مجمع الفقه الاسلامی، شماره هفتم، 1412.
  • موسوی خوانساری، احمد ، جامع المدارک فی شرح المختصر المنافع، چاپ دوم، تهران، انتشارات مکتب صدوق، 1405.
  • نائینی، محمدحسین، منیه الطالب(تقریرات توسط شیخ موسی خوانساری)، جلد سوم، قم، مؤسسة نشر اسلامی ، 1418.
  • نجفی، محمد حسین، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، جلد بیست و سوم، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1396.
  • نجفی، هادی، آراء الفقهیه، چاپ سوم، اصفهان، انتشارات مهر قائم، 1387.
  • بهبهانى وحید، محمدباقر بن محمد اکمل، حاشیه مجمع الافائدة و البرهان، جلد اول، قم،گروه پژوهش مؤسسه علامه مجدد وحید بهبهانى،1417.