بررسی فقهی حقوقی مطالبه خسارت عدم ایفای تعهدات

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه حقوق خصوصی و اقتصادی، دانشکده حقوق، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه حقوق خصوصی و اقتصادی دانشکده حقوق، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

10.22034/ejs.2023.394716.1433

چکیده

زمینه و هدف: مطالبه خسارت عدم ایفای تعهدات از موضوعات محل اختلاف در فقه است که از منظر حقوقی نیز محل بحث و بررسی است. هدف مقاله حاضر بررسی امکان و شرایط مطالبه خسارت عدم ایفای تعهدات است.
مواد و روش‌ها: مقاله حاضر توصیفی تحلیلی است. مواد و داده‌ها نیز کیفی است و از فیش برداری در گردآوری مطالب و داده‌ها استفاده شده است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متن، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: یافته‌ها بر این امر دلالت دارد که در فقه چندان به بحث مطالبه خسارت عدم ایفای تعهدات پرداخته نشده و در کل می‌توان به وجود دو دیدگاه در این خصوص قائل بود. برخی قائل به جبران خسارت هستند اما مشهور فقها چنین دیدگاهی ندارند. در فقه تاکید اصلی بر الزام اجرای عین تعهد است. حقوق ایران، ضمن تاکید بر الزم اجرای عین تعهد، فسخ قرارداد و مطالبه خسارت نیز پذیرفته شده است، اما قانون‌گذار در مواجهه با مسئلۀ خسارت به ‌کلی­گویی بسنده کرده است؛ قانون ‌گذار ایران نه ‌تنها انواع خسارت قابل ­جبران را به ‌صراحت تعیین نکرده است، بلکه حتی در موارد تعیین ‌شده نیز ضابطۀ ارزیابی خسارت ­را به دست نمی‌دهد؛ این درحالی است­ که انگار قانون‌گذار اصل وجود طریق جبرانی خسارت را در نقض تعهدات قراردادی نیز با قاطعیت در نظر نگرفته است.
نتیجه‌: لازم است در حقوق ایران، با توجه به اینکه در بسیاری مواقع الزام به اجرای عین تعهد وجود ندارد، مطالبه جبران خسارت، روش‌های جبران و ابزارهای ارزیابی خسارت به صورت دقیق‌تری مورد توجه قرار گیرد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • احمدوند، ولی‌الله،«آثار و احکام شرط تعیین خسارت ناشی از تأخیر و عدم اجرای تعهد در حقوق ایران مطالعه تطبیقی درحقوق انگلیس»، فصلنامه علمی پژوهشی حقوقی، شماره نوزدهم،1382.
  • احمدی، فرزین،«مقاله مطالبه عدم‌النفع و منافع ممکن الحصول»، سایت الکترونیکی پارسیان، 1391.
  • آذر تاش، آذر نوش، فرهنگ معاصر غربی– فارسی (بر اساس فرهنگ غربی– انگلیسی هانس ور)، چاپ اول، تهران، نشر نی،1385.
  • اسماعیل‌پور،ایرج،«بررسی تطبیقی عدم النفع در نظام حقوقی ایران و مقایسه آن با حقوق انگلیس و آمریکا»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه تهران،1387.
  • امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، جلد دوم، چاپ پنجم، تهران، انتشارات اسلامی، 1380.
  • امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، جلد اول، چاپ دهم، تهران، انتشارات اسلامیه،1389.
  • بیگدلی، سعید؛ صادقیان، ابراهیم،«مبانی و تفاوت ضمانت اجرای عدم ایفاء تعهدات قراردادی در حقوق ایران، فقه امامیه و حقوق فرانسه»، مجله آموزه‌های حقوقی گواه، شماره اول،1394.
  • جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، چاپ بیست و سوم، تهران، انتشارات مجد، 1390
  • جعفری­لنگرودی، محمدجعفر، دوره حقوق مدنی(حقوق تعهدات)، جلددوم، چاپ­دهم، انتشارات دانشگاه تهران، 1387.
  • حسینی نژاد، حسینقلی، مسئولیت مدنی، چاپ دوم، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی، 1370.
  • دارینی، علی، شرط اجرای تعهد در قرارداد، چاپ اول، تهران، انتشارات چراغ دانش، 1398
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، جلد دوم، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران،1337.
  • شهیدی، مهدی، آثار قراردادها و تعهدات، چاپ اول، تهران، انتشارات مجمع علمی و فرهنگی مجد،1386.
  • صفایی، سیدحسین و دیگران، حقوق بین‌المللی با مطالعه تطبیقی، چاپ اول، تهران، انتشارت دانشگاه تهران، 1387
  • صفرزاده، امیرعلی؛ عظیمی­گرکانی، هادی، «لزوم اجتماع شرایط در الزام متعهد به ایفای تعهدات خود»، مجله مطالعات حقوق، شماره هجدهم، 1400.
  • عدل، مصطفی، حقوق مدنی، چاپ هفتم، تهران، انتشارات امیرکبیر،1342.
  • عمید، حسن، فرهنگ عمید، چاپ هفتم، تهران، انتشارات جاویدان،1384.
  • کاتوزیان،ناصر،قواعد عمومی قراردادها، جلدچهارم، چاپ هفتم، تهران، انتشارات شرکت سهامی انتشار،1385.
  • کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، جلد سوم، چاپ ششم، تهران، انتشارات بهنشر،1371.
  • کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی (نظریة عمومی تعهدات)، جلد اول، چاپ اول، تهران، مؤسسه نشر یلدا،1374.
  • گرجی، ابوالقاسم، مقالات حقوقی، چاپ­اول، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اداره کل انتشارات و تبلیغات، 1378.
  • محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه بخش مدنی، چاپ سوم، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1383.
  • محقق داماد، سیدمصطفی؛ تفرشی،محمدعیسی؛ شعاریان ستاری، ابراهیم،«وضعیت­حقوقی تعهدات قراردادی مؤجل متوفی»، فصلنامه علمی-پژوهشی نور،شماره یک‌صد و هشتاد و سوم و یک‌صد هشتاد و چهارم، 1381.
  • محقق داماد،سید مصطفی، حقوق خانواده نکاح و انحلال آن،جلد چهارم، چاپ چهارم، تهران، نشر علوم اسلامی، 1372.
  • معین، محمد، فرهنگ فارسی، چاپ دوم، تهران، انتشارات امیرکبیر،1349.
  • نوروزی شمس، مشیت­االله، «زمان اجرای قراردادوتأثیر آن درمسئولیت قراردادی (مطالعۀتطبیقی حقوق ایران وانگلیس)»، پایان‌نامه دانشگاه تربیت مدرس، 1393.
  • نوری، امیدرضا، «جایگزین‌های عدم ایفای عین تعهد در کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا بامطالعه تطبیقی در حقوق ایران»، مجله مطالعات حقوق، شماره هشتم،1396.

عربی

  • ابن منظور، محمّدبن مکرّم، لسان العرب، جلد پانزدهم، بیروت، دارالصّادر،1408.
  • انصاری، شیخ مرتضی، مکاسب، قم، انتشارات علامه،1420.
  • الحلی، حسین، بحوث فقهیه، نجف، موسسه المنار،1415.
  • خراسانی، ملامحمد کاظم، کفایة الاصول، اصفهان، خاتم الانبیا،1386.
  • خوانساری، شیخ موسی، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، جلد دوم، قم، چاپخانه جمهوری، 1373.
  • خوئی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، جلد دوم، بیروت، دارالهادی،1412.
  • السیورى(فاضل مقداد)، جمال‌الدین المقداد بن عبداالله، کنزالعرفان (فقه القرآن)، تهران، انتشارات مرتضوی، 1373.
  • شهید ثانی، زین‌الدین بن محمد، شرح لمعه، جلد سوم، قم، انتشارات حوزه علمیه،1383.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقها، قم، موسسه آل البیت علیهم‌السلام الحیا التراث،1373.
  • معلوف، لوئیس، المنجد فی اللغه و الاعلام، بیروت، دارالمشرق،1973
  • موسوی بجنوردی، میرزا حسن، القواعد الفقیهه، جلدسوم، قم، الهادى،1377.
  • موسوی خمینی، روح االله،کتاب البیع، جلدپنجم، چاپ­سوم، تهران،موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1388.
  • النجفی خوانساری‌،موسی‌،منیۀالطالب(تقریرات درس میرزای نایئنی)، جلددوم، قم، مؤسسه النشر الاسلامی،1418-1421.
  • نجفی، شیخ محمدحسن، جواهر الکلام، جلد بیست و سوم، بیروت، دار التراث،1362.
  • نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع السلام، جلد هشتم، بیروت، موسسه المرتضی العالمیه، 1404.