دلایل فقهی تعارض اصل و ظاهر در عرصه اقتصاد

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه الهیات، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

2 استادیار، گروه الهیات و معارف اهل البیت، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

10.22034/ejs.2023.392141.1418

چکیده

زمینه و هدف: تعارض اصل و ظاهر در فقه اسلامی بر حوزه ­های قضاوت، حقوق، اقتصاد، سیاست اثرگذار است. به همین دلیل هدف پژوهش حاضر، بررسی دلایل فقهی تعارض اصل و ظاهر در عرصه اقتصاد است.
مواد و روش­ ها: روش تحلیل مقاله حاضر تحلیلی و توصیفی و با استفاده از ابزار کتابخانه ­ای است.
ملاحظات اخلاقی: در نگارش مقاله حاضر، اصل ارجاع دهی دقیق و مستند مورد توجه بوده است.
یافته­ ها: تقدم ظاهر بر اصل در قواعد: حلیت، اشتغال، اباحه و صحت نمود یافته که نشانگر توجه به زندگی اقتصادی و تکیه بر شهادت، اخبار و عدم بطلان ظاهر است. اما تقدم اصل بر ظاهر، به معنای آن است که در فقه اسلامی، حرمت ربا، نفی ضرر و ضرار و مشروع نبودن روزی حرام پذیرفته شده و آن هم به معنای جلوگیری از ترویج شیوه ­های ناسالم اقتصادی است.
نتیجه: مقدم بودن اصل بر ظاهر در قواعد حرمت ربا و لاضرر به دلیل اثبات آثار منفی آنان در زندگی فردی و اجتماعی هستند. اما مقدم بودن ظاهر بر اصل، با ابتناء بر ادله شرعی و عقلی، به دلیل رعایت مصالح جامعه، کنار گذاشتن اصل بی اعتمادی (اصل صحت) و ترویج حسن نیت برای تعامل اقتصادی میان افراد است.  

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
-آبدار اصفهانی، مهدی، علی اکبری بابوکانی، احسان، حیدری، محمدعلی (1399)، تعارض اصل و ظاهر در احکام خانواده، دو فصلنامه فقه و حقوق خانواده، دوره25، شماره72، صص217-191.
-ابن­ منظور، محمد بن مکرم (1408)، لسان العرب، بیروت: انتشارات دار صادر.
-آهنگران، محمدرسول، ملاکریمی، فرشته (1391)، بررسی جایگاه اصل صحت در نظارت شرعی، پژوهش­های پولی-بانکی، شماره 13، صص 215-145.
-ایروانی، جواد (1393)، آشنایی با اقتصاد اسلامی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
-بحرانی، یوسف (1423)، الدرر النجفیه، بیروت: انتشارات دارالمصطفی.
-حر عاملی، محمدبن حسن (1416)، وسائل الشیعه، تهران: انتشارات مکتبه الاسلامیه.
-خراسانی، محمد کاظم (1418)، کفایة الاصول،  قم: انتشارات موسسه نشر اسلامی.
-زرکشی، بدرالدین ب­ محمد (1415)، المنثور فی القواعد، کویت: انتشارات وزارت اوقاف کویت.
-سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر (1415)، الأشباه و النظائر، بیروت: انتشارات دارالفکر.
-صدر، محمدباقر (1408)، اقتصادنا، قم: مرکزالنشرالتابع لمکتب‌الاعلام‌الاسلامی.
-طباطبایی، سید محمدصادق، کیانی، روح­الله (1392)، بازتاب­های اصل صحت در فقه و حقوق، فصلنامه پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، سال نهم، شماره سی و دوم، صص68-49.
-طوسی، محمدبن حسن (1417)، الخلاف، قم: انتشارات مؤسسه نشر اسلامی.
-عاملی، حسن بن زیدالدین (1416)، تمهیدالقواعد، قم: انتشارات الاعلام الاسلامی.
-عاملی، محمدبن مکی (1417)، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، قم: انتشارات موسسه نشر اسلامی.
-فهیمی، عزیزالله، زندوکیلی، محمدرضا (1390)، بررسی مصادیق تعارض اصل و ظاهر در فقه و حقوق، مجله حقوقی دادگستری، سال 75، شماره 73، صص11-83.
-کرکی، علی بن حسین (1411)، جامع المقصاد فی شرح القواعد، بیروت: انتشارات مؤسسه آل البیت.
-کلینی، محمدبن یعقوب (1413)، کافی، قم: دارالثقلین.
-مراغی، سید میر عبدالفتاح (1417)، العناوین، قم: انتشارات موسسه نشر اسلامی.
-موسویان، عباس (1379)، کلیات نظام اقتصادی اسلام، قم: نشر دارالثقلین.
-نجفی، محمدحسین (1417)، جواهرالکلام، بیروت: انتشارات دار التراث العربی.
-نقیبی، سیدابولقاسم، دانش­پور، افتخار، محمدی ارانی، اکرم (1399)، بازتاب تعارض اصل و ظاهر در فقه و حقوق خانواده، پژوهش­نامه اسلامی زنان و خانواده، سال هشتم، شماره بیستم، صص146-117.
-نقیبی، سیدابولقاسم، دانش­پور، افتخار، محمدی ارانی، اکرم (1400)، تعارض اصل و ظاهر در فقه مذاهب اسلامی، فصلنامه فقه مقارن، سال نهم، شماره هفدمه، صص255-227.