بایسته‌های فقهی نظارت و بازرسی سازمانی در پرتو مبانی فقه اقتصادی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

10.22034/ejs.2023.402244.1469

چکیده

زمینه و هدف: محدودیت‌ و ممنوعیت‌ نظارت با توجه به دیدگاه فقهی موضوع اصلی پژوهش است. هدف از پژوهش این است که نظارت برای کشف اطلاعات از کارکرد نیروها برای رسیدن به سازمان مطلوب نیاز به تعیین خطوط قرمز دارد.
مواد و روش ­ها: روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است.
ملاحظات اخلاقی: در نگارش مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت­داری رعایت شده است.
یافته ­ها: نظارت و بازرسی با موضوع آبرو و حیثیت نیروها در ارتباط است، ضروری است موازین شرعی و فقهی و اخلاقیِ نظارت به ‌درستی بیان شود و حدود نظارت و بازرسی تعیین گردد.
نتیجه: بایسته­ های فقهی نظارت و بازرسی سازمانی می­تواند در مبانی فقه اقتصادی متناظر شود که شامل: قاعده نفی سبیل و وجوب حفظ نظام می باشد. نحوۀ دخالت این قواعد در تعیین بایسته‌های فقهی نظارت و بازرسی به این صورت است که منع شرعی تجسس و منع ورود به حریم خصوصی دیگران، اعم از کارگزاران یا کارمندان، و منع سوء ظن به ایشان در مواردی که نفی سلطۀ بیگانگان، دستگیری از نیروها و هدایت به سلامت روانی و اخلاقی، و مصلحت بالاتر حفظ نظام را به دنبال دارد برداشته شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- قرآن کریم.
- ابن‌خالد برقی، احمدبن‌محمد، المحاسن، قم: دارالکتب الاسلامیۀ، 1371ق.
- ابن‌فارس، احمد، معجم مقائیس اللغۀ، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
- ابن‌منظور، ابوالفضل، لسان العرب، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، 1408ق.
- اسکندری، مصطفی، «ماهیت و اهمیت حریم خصوصی»، حکومت اسلامی، ش 58، 1389.
- انصاری، باقر، حقوق حریم خصوصی، تهران: سمت، 1386.
- الوانی، مهدی، مدیریت عمومی، تهران: نی، 1388.
- ایروانی، محمدباقر، الحلقۀ الثالثۀ فی اسلوبه الثانی، چ3، قم: فقه، 1387.
- ایزدهی، سیدسجاد، مبانی فقهی نظارت از دیدگاه امام خمینی (رحمۀ‌الله‌علیه)، تهران: عروج، 1390.
- بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیۀ، قم: اسماعیلیان، 1413ق.
- بهادری، سیدابوالفضل، روابط میان قوا در حقوق اساسی ج.ا.ا با نگاهی به نظریۀ کنترل و تعادل قوا، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام)، 1389.
- جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات دومین همایش نظارت و بازرسی، تهران: سازمان بازرسی کل کشور، 1380.
- حمیری قمی، عبدالله‌بن‌جعفر، قرب الاسناد، تهران: کتابخانۀ نینوا، بی تا.
- دعموش عاملی، علی، دائرة المعارف اطلاعات و امنیت در آثار و متون اسلامی، ترجمۀ غلامحسین قاری مهیاری و رضا گرمابدری، تهران: دانشگاه امام حسین (علیه‌السلام)، 1382.
- رشیدی، احمد، معنوی، مونا، فراتحلیل وظایف نظارتی سازمان بازرسی و مفهوم بندی آن در الگوی حکمرانی خوب، دیدگاه های حقوق قضایی، دوره 24، شماره 87، 1398.
- ﺭﺑّﺎﻧﯽ ﮔﻠﭙﺎﯾﮕﺎﻧﯽ، ﻋﻠﯽ،  ﺍﻟﻘﻮﺍﻋﺪ ﺍﻟﮑﻼﻣﯿۀ، ﻗﻢ: ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺍﻣﺎﻡ ﺻﺎﺩﻕ (علیه‌السلام)، 1418ق.
- رضائیان، علی، مبانی سازمان و مدیریت، تهران: سمت، 1387.
- سرافراز، محمود، «بررسی حکم فقهی تجسس»، مجموعه مقالات اولین همایش ملی فقه اطلاعاتی [ج1]، تهران: نشر دانشگاه اطلاعات و امنیت ملی، 1395.
- صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، چ2، قم: فرهنگ اسلامی، 1416ق.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القران، چ 2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1417ق.
- طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو، 1372.
- طیب، عبدالحسین،  اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام، 1369.
- عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین‌بن‌علی،  کشف الریبۀ، چ3، بی‌جا: دارالمرتضوی للنشر، 1390ق.
- العروسی الحویزی، عبدعلی‌بن‌جمعه، تفسیر نور الثقلین، چ 4، قم: اسماعیلیان، 1415ق.
- عزیزان، مهدی و دیگران، امنیت در قرآن و سنت، قم: زمزم هدایت، 1393.
- فاروقی تهانوی، محمدعلی،  کشاف اصطلاحات الفنون، [افست] تهران: خیام، 1967
- فاضل لنکرانی، محمد، آئین کشورداری از دیدگاه امام علی (علیه‌السلام)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1366.
- فاضل لنکرانی، محمد،  القواعد الفقهیۀ، قم: مؤسسۀ الکلام، 1416ق.
- فیاض، محمداسحق، محاضرات فی اصول الفقه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419ق.
- قرطبی، محمدبن‌احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو، 1364.
- کریمیان، محمدوزین، درآمدی بر ترمینولوژی نظارت و بازرسی، تهران: بازرسی کل ناجا، 1390.
- کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، چ 4، تهران: دارالکتب الاسلامیۀ، 1407ق.
- محمدی، تراب، سلیمی باهر، مینو، هاشم پور، احمد، ضرورت نظارت و بازرسی در ارتقاء سلامت اداری، اولین کنفرانس بین المللی دانش و فناوری حقوق و علوم انسانی ایران، 1400.
- مامقانی، عبدالله، مناهج المتقین فی الفقه ائمۀ الحق و الیقین، نجف: بی‌نا، 1382.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، چ2، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1403ق.
- محقق، محمدباقر، دائرۀ الفواید در فرهنگ قرآن، تهران: بعثت، 1364.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368.
- مصطفوی، سیدمحمدکاظم، مئة قاعدة فقهیة، چ3، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
- مقدس اردبیلی، احمدبن‌محمد، زبدۀ البیان فی احکام القرآن، تهران: مرتضوی، بی تا.
- مکارم شیرازی، ناصر،  انوارالاصول، قم: جوان، 1416 ق.
- موسوی خمینی، روح‌الله، تهذیب الاصول، تقریر جعفر سبحانی، قم: اسماعیلیان، 1382 ق.
- موسوی خمینی، سیدروح‌الله، صحیفۀ نور، تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، 1368.
- موسوی خویی، سیدابوالقاسم، محاضرات فی اصول الفقه، قم: انصاریان، 1417 ق.