بررسی فقهی حقوقی افساد فی‌الارض و مصادیق آن در جرائم اقتصادی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

2 استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی، واحد میبد، دانشگاه آزاد اسلامی، میبد، ایران.

3 استادیار گروه معارف، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

10.22034/ejs.2023.390164.1405

چکیده

زمینه و هدف: جرایم اقتصادی یکی از مسائل مهم جامعه امروز ایران است که آثار مخرب اقتصادی اجتماعی زیادی به دنبال دارد. در این مقاله تلاش شده به بررسی فقهی حقوقی افساد فی‌الارض و مصادیق آن در جرائم اقتصادی پرداخته شود.
­مواد و روش‌ها:  مقاله حاضر توصیفی تحلیلی است. مواد و داده‌ها  نیز کیفی است و از فیش برداری در گردآوری مطالب و داده‌ها استفاده شده است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متن، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که افساد فی­ الارض از منظر فقهی و حقوقی جرمی مستقل از محاریه است که می‌تواند مصادیق مختلفی داشته باشد. مهمترین مشخصه افساد فی‌الارض، ایجاد افساد در سطح گسترده و اخلال شدید در نظم عمومی است که تعیین مصادیق آن در حیطه جرایم اقتصادی به سادگی امکان پذیر نیست. مهمترین قانون کشور در خصوص جرایم اقتصادی، یعنی قانون مجازات اخلالگران در نظام اقتصادی فاقد شفافیت لازم است.
نتیجه‌: وجود مفاهیم مبهمی چون اخلال عمده و کلان بدون اینکه معیار و میزان آن مشخص باشد باعث تفاسیر گوناگون و احیانا صدور آراء متضاد می‌گردد. لازم است منظور قانون‌گذار از اخلال عمده و  کلان دقیقا مشخص و تعیین شود که چه میزان در قانون مبازرزه با اخلالگران اقتصادی، عمده و کلان حساب می‌شود که بتوان قائل به افساد فی‌الاض در جرایم اقتصادی شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • ایمانی، عباس، فرهنگ اصطلاحات حقوق کیفری، چاپ دوم، تهران، انتشارات نامه‌ی هستی،1386.
  • باقر زاده، احد، جرائم اقتصادی و پول‌شویی، چاپ اول، تهران، انتشارات مجد، 1383.
  • برهانی، محسن، «افساد فی‌الارض؛ ابهام مفهومی، مفاسد عملی (تحلیل­حقوقی­ماده286 قانون­مجازات اسلامی)»، مجله مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، شماره دوم و سوم،1394.
  • حبیب‌زاده، محمدجعفر، محاربه در حقوق کیفری ایران، چاپ دوم، تهران، نشر دانشگاه تهران،1388.
  • رحمتی، اعظم، «بررسی فقهی-حقوقی جرم اقتصادی (اختلاس)»، فصلنامه علمی–تخصصی دانش انتظامی خراسان شمالی، شماره هشتم، 1394.
  • سمیعی زنوز، حسین، «اخلال در نظام اقتصادی کشور از طریق قبول سپرده اشخاص در حقوق کیفری ایران»، آموزه‌های حقوق کیفری، شماره یازدهم، 1395.
  • شامبیاتی، هوشنگ، حقوق جزای عمومی، جلد دوم، چاپ اول، تهران، انتشارات پاژنگ،1371.
  • شعبانی، مهدی؛ حاجی­تبار، حسن؛ اسماعیلی، مهدی، «جرائم­ اقتصادی در فقه و قوانین ایران و اسناد اروپایی»، فصلنامه علمی مطالعات فقه اقتصادی، شماره چهارم،1401.
  • شکری، رضا؛ سیروس، قادر، قانون مجازات اسلامی در نظام ­حقوقی کنونی، چاپ هفتم، تهران، نشرخط سوم، 1387.
  • صمدی، علی؛ آماره، جواد،«جرائم اقتصادی، نابرابری توزیع درآمد و توسعه اقتصادی»، مجله جستارهای اقتصادی، شماره چهاردهم،1389.
  • عسکری، مرتضی، نقش ائمه در احیای دین، جلد دوم، چاپ سوم، انتشاراتی مرکز فرهنگی منیر،1400.
  • عمید، حسن، فرهنگ عمید، چاپ چهارم، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر،1367.
  • قرشى، علی‌اکبر، قاموس قرآن‏، چاپ ششم، تهران‏، دار الکتب الإسلامیة،1371.
  • گلدوزیان، ایرج، حقوق جزای اختصاصی، چاپ چهارم، تهران، نشر مجد،1387.
  • محمد جعفری، فاطمه، «بررسی محاربه و افساد فی‌الارض ازنظر مذاهب اسلامی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز،1381.
  • مکارم شیرازی، ناصر، گنجینه آرای فقهی– قضایی، چاپ اول، تهران، مرکز تحقیقات فقهی قوه قضاییه، 1381.
  • میرخلیلی، سیدمحمود؛ حیدری، مسعود، «بررسی مبانی فقهی اعدام مجرمان اقتصادی»، مجله فقه مقارن، شماره چهاردهم، 1398.
  • میرخلیلی، محمود، «سد ذرائع و پیشگیری از بزهکاری در آموزه‌های اسلامی»، مجله حقوق اسلامی، شماره سی و یکم، 1390.
  • میر محمدصادقی، حسین، حقوق کیفری اختصاصی(جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی)، جلد سوم، چاپ بیست و چهارم، تهران، نشر میزان،1392.
  • نجفی، سینا، «رویکرد قانون مجازات اسلامی به فساد اقتصادی در نظام پولی و بانکی کشور»، مجله مطالعات نوین بانکی، شماره چهارم،1398.
  • نعنا کار، مهدی، افساد فی‌الارض در فقه و حقوق موضوعه، چاپ اول، تهران، انتشارات مرسل،1377.
  • وزیری، مجید؛ سعیدیانی، نورالدین، «قاعده درآ المفاسد أولی من جلب المصالح و تاثیرات آن بر فقه اسلامی»، نشریه فقه مقارن، شماره نهم،1396.
  • ولیدی، محمد صالح؛ حقوق کیفری اقتصادی، چاپ اول، تهران، بنیاد حقوقی میزان، ۱۳۸۶

عربی

  • ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۶، بیروت، دار صادر،1414.
  • جمال‌الدین، عبدالواحد، «الشرعیة بین القانون و الشریعة الاسلامیة»، المجلد التاسع عشر، الجنائیة القومیة، ،1976.
  • حسینی شیرازی، سید محمد، الفقه، جلد ششم، بیروت، انتشارات دارالعلوم،1409.
  • حلی، حسن بن یوسف، تبصرة المتعلمین فی الاحکام، جلد دوم، قم، جامعه مدرسین،1368.
  • خوانساری، احمد، جامع المدارک فی شرح المختـصر النـافع، جلد هفتم، موسـسه اسماعیلیان،1364.
  • راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دارالقلم،1412.
  • سرغینی، عزیز، «بحوث تمهیدیة مقدمة إلی دار الحدیث الحسنیة»، سد الذرائع فی ضوء أصول المذهب المالکی، علوم قرآن و حدیث، دارالحدیث الحسنیة،1417.
  • شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان بن المعلم، المقنعـه، قـم، مؤسـسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین،1410.
  • طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، جلد دهم، مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع)،1410.
  • کلینى، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، جلد هفتم، قم، دار الحدیث،1407.
  • محیی الدین عوض، محمد، «تقاریر الحلقة نحو توحید القوانین الجنائیة فی البلاد العربیة»، المجلد التاسع عشر، الجنائیة القومیه،1976.
  • مکارم شیرازی، ناصر، بحوث فقهیة هامة، جلد سوم، قم، مدرسة امیرالمؤمنین،1412.
  • موسوى گلپایگانى، سید محمدرضا، در المنضود فی أحکام الحدود، جلد سوم، قم، دار القرآن الکریم،1412.
  • موسوی خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیله، جلد دوم، النجف الأشرف، مطبعة الآداب،1390.
  • نجفی، محمدحسن‌بن‌باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ سوم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۹۵.