مطالبه خسارت عدم اجرای تعهد قراردادی با وجود امکان اجرای عین تعهد در فقه امامیه و حقوق موضوعه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

10.22034/ejs.2023.389964.1402

چکیده

زمینه و هدف: اگر متعهد از اجرای ‌قرارداد امتناع کند و سبب خسارت متعهدله شود، ضمانت اجرای‌‌اولیه در فقه و حقوق‌، اجرای‌ اجباری  عین‌ تعهد است اما رویه متداول لزوم طی ‌فرآیند الزام‌ متعهد از طریق دادگاه به عنوان مقدمه‌ی لازم برای مطالبه خسارت در حقوق ‌ایران، به متعهد امکان ارزیابی اقتصادی بین اجرای ‌تعهد و یا پرداخت بعدی خسارت را می‌دهد؛ لذا قابلیت مطالبه ‌خسارت در فرض امتناع آزادی متعهد از اجرای تعهدی که امکان اجرای عین آن وجود دارد، مسئله تحقیق می‌باشد.
مواد و روش­ ها: این تحقیق از نوع نظری بوده ‌روش تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی می‏باشد و روش جمع ‏آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ‏ای است و با مراجعه به اسناد، کتب و مقالات صورت گرفته است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: فقه‌ و حقوق به ترتیب امتناع‌ متعهد را فعل‌حرام، تخلف‌ و  خطاء بر شمرده که مستوجب عقاب و مسئولیت است و اقتضای ادله‌ی فقهی اصاله ‌اللزوم به معنای لزوم ‌پایبندی به آثار قرارداد، بنای‌عقلا، قاعده لاضرر و حکم ‌شرعی بدل، جز این نیست که متعهدله تا وقتی مأخوذ به عین ‌تعهد است که متعهد متقابلا پایبند به آن باشد ولی در ‌فرض امتناع ‌متعهد، حکم‌ اولیه برداشته شده و  مطالبه ‌خسارت واقعی میسر می‌شود.
نتیجه‌: قانونگذار ایران با توجه به سوابق ‌فقهی با ذکر احکام خسارت قراردادی ذیل فصل اثر معاملات، به ‌مفهوم واقعی از خسارت که همان بدل عین ‌تعهد است نظر دارد؛ برای مطالبه خسارت، لزومی به طی فرایند دادرسی ‌اجرای اجباری تعهد و فسخ نیست و خسارات‌ واقعی را باید با خسارات  قراردادی در  نتیجه انحلال ‌قرارداد متفاوت دانست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • قرآن کریم

    • أبواللیل، ابراهیم الدسوقی، تعویض الضرر فی المسئولیه المدنیه؛ دراسه تحلیله تأصیلیه لتقدیر التعویض، کویت: مطبوعات جامعه الکویت، 1995م.
    • انصاری، شیخ مرتضی، مکاسب، ترجمه محمد مسعود عباسی، جلد چهارم، قم: موسسه انتشارات دارالعلم، 1392.
    • انصاری، شیخ مرتضی، المکاسب، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1422ق.
    • جابری عربلو، محسن، بررسی بدل الحیلوله، مقالات و بررسی ها، دفتر هشتاد و دوم، 1385.
    • حائری، السیدکاظم، فقه العقود، جلد دوم، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1423ق.
    • حسناوی، حسن حنتوش رشید، التعویض القضایی فی نطاق المسئولیه العقدیه: دراسه مقارنه. عمان، مکتبه دارالثقافه النشر و التوزیع.
    • حسینی فاضل، سید مرتضی، ضیائی، محمدعادل، ارزیابی انتقادیادله فقهی «بدل حیلوله»، فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال پنجاه و یکم، شماره دوم، 1397.
    • حسینی سیستانی، سیدعلی، قاعده لاضرر و لاضرار، قم: نشرمکتبة آیتاللّه سیدعلی السیستانی، 1372.
    • خمینی، سیدروح‌اللّه الموسوی، بدایع الدرر فی قاعدة نفی الضرر، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1414ق.
    • خمینی، سیدروح‌الله الموسوی، کتاب البیع، جلد اول، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1421 ق.
    • خمینی، سیدروحالله الموسوی، تحریرالوسیله، جلد دوم، قم: موسسه مطبوعات دارالعلم، 1409ق.
    • داراب پور، مهراب، ارزیابی تطبیقی ایفای عین تعهد، مجله تحقیقات حقوقی. شماره شماره بیست و نهم، 1379.
    • ره پیک، حسن، حقوق مدنی پیشرفته؛ مباحث تحلیلی شروط ضمن عقد، تهران: انتشارات خرسندی، 1393.
    • شربینی، محمود، المسئولیته المدنیه، فی الفقه الاسلامی، مجله العداله، ابوظبی، 1979م.
    • شهیدی، مهدی، آثار قراردادها و تعهدات، تهران: انتشارات مجد، 1386.
    • صفایی، سیدحسین، حقوق مدنی؛ جلد دوم (قواعد عمومی قراردادها)، تهران: نشر میزان، 1387.
    • طباطبایی، سید محمد صادق، براری چناری، یوسف، ماهیت و احکام بدل حیلوله، فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی، سال اول، شماره دوم، 1391.
    • عمید زنجانی، عباسعلی، موجبات ضمان، تهران: نشر میزان، 1382.
    • عمید زنجانی، عباسعلی، قواعد فقه، بخش حقوق خصوصی، جلد اول، تهران: نشر سمت، 1386.
    • کاتوزیان، ناصر، نظریه عمومی تعهدات، تهران: نشر میزان، 1385.
    • کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها؛ جلد چهارم، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1387.
    • لطفی، اسدالله، قاعده لزوم، نشریه فقه، دوره چهارم، شماره یازدهم، 1376.
    • محقق داماد، سیدمصطفی، مباحثی از اصول فقه (دفتر دوم: منباع فقه)، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1385.
    • محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه، بخش مدنی (مالکیت، مسئولیت)، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1387.
    • محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه، بخش قضایی، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1383.
    • محمد جمعه، عدنان، رفع الحرج فی الشریعة الاسلامیة، دمشق: نشر دار العلوم الانسانیة، 1423ق.
    • موسوی بجنوردی، سیدحسن. القواعد الفقهیة، قم: نشر الهادی، 1377.
    • نوحی، حمیدرضا. قواعد فقهی در آثار امام خمینی (جلد اول)، تهران: نشر عروج، 1386.
    • یزدانیان، علیرضا، حقوق مدنی؛ قواعد عمومی مسئولیت مدنی، جلد اول، تهران: نشر میزان، 1386.