بررسی فقهی حقوقی نفقه و ارث کودک حاصل از تخمک اهدایی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران(نویسنده مسئول).

3 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.22034/ejs.2023.355698.1274

چکیده

زمینه و هدف: یکی از روش‌های باروری مصنوعی اهدای تخمک است که دارای ابعاد فقهی و حقوقی خاص خود است. در این مقاله تلاش شده است تا مسئلة نفقه و ارث کودک حاصل از تخمک اهدایی بررسی شود.
مواد و روش‌ها: مقاله حاضر توصیفی-تحلیلی است و برای گردآوری اطلاعات آن از روش کتاب­خانه‌ای استفاده‌ شده است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: یافته‌های تحقیق چنین است که از منظر فقه و حقوق صرفاً بین صاحب تخمک و کودک حاصل از تخمک اهدایی رابطه نسب و ارث برقرار است و نمی‌توان میان صاحب رحم و کودک حاصل از تخمک اهدایی رابطه نسب و در نتیجه توارث قائل شد. رابطة توارث از یک‌سو بین طفل و پدر حکمی و از طرف دیگر بین طفل و مادرِ صاحب تخمک برقرار است؛ همان‌طور که کودک ملحق به صاحب اسپرم است، بی‌تردید باید جنین را به صاحب تخمک نیز منتسب دانست. هرچند وی کودک را در بدن خویش پرورش نداده است و نزائیده است؛ مادر کودک است. نفقه کودک نیز بر عهدة زوج متقاضی تخمک اهدایی است.
نتیجه‌گیری: با توجه به اینکه از منظر فقه و حقوق نسب و ارث هر شخص بر پایة ارتباط ژنتیکی او با والدینش تعریف می‌شود و اسپرم متعلق به شوهر زن متقاضی است؛ اما تخمک از شخص ثالث دریافت می‌شود؛ بنابراین نوعی دوگانگی و بی‌ارتباط بودن صاحبان گامت ایجاد می‌شود که چالشی مهم در نظام حقوقی ایران محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، جلد سوم، چاپ دوازدهم، تهران، انتشارات اسلامیه، 1375.
- امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، جلد پنجم، چاپ دوم، تهران، انتشارات اسلامیه، 13۷۷.
- باقری­نسب، تکتم، رحم جایگزین در درمان ناباروری از دیدگاه پزشکی، فقهی و حقوقی، چاپ اول، تهران، نشر جنگل جاودانه،1397.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، جلد پنجم، چاپ سوم، تهران، کتاب­خانة گنج دانش، ۱۳۸۶.
- حسنی، علیرضا، «ماهیت فقهی و حقوقی اهدای جنین و تلقیح مصنوعی»، فصلنامة حقوقی قضایی (آئین دادرسی)، شماره­های پانزدهم و شانزدهم، 1391.
- خامنه‌ای، سیدعلی، اجوبه الاستفتائات، جلد دوم، چاپ پنجم، تهران، انتشارات هدی،1382.
- خدایی­نژاد زنجیرآباد، معصومه؛ «بررسی خلأهای قانونی و مبانی فقهی حاصل از اهدای جنین در حقوق داخلی ایران و حقوق کامن لا»، مجلة فقه و مبانی حقوق اسلامی، شمارة دوم،1394.
- خرازی، سیدمحسن، «التلقیح»، نشریة فقه اهل البیت علیهم‌السلام، شمارة شانزدهم،1420/2000.
- خرازی، سیدمحسن، «تغییر جنسیت» فصلنامة فقه اهل‌بیت، شمارة بیست­وسوم، 1379.
- رضانیا معلم، محمدرضا، وضعیت حقوقی(نسب) کودک ناشی از انتقال جنین(در روش‌های نوین تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق)، چاپ اول، تهران، سمت، 1380
- روشن، محمد، «بررسی فقهی اهدای گامت و جنین»، مقالة ارائه‌شده در دومین سمینار کشوری اهدای گامت و جنین دانشگاه تهران،1384.
- شهیدی، مهدی، مجموعه مقالات حقوقی، چاپ اول، تهران، نشر حقوق­دان،1375.
- صانعی، یوسف، استفتاعات پزشکی، جلد دوم، چاپ دوم، تهران، فقه­الثقلین، 1396.
- صفار، محمدجواد، «قانون نحوة اهدای جنین به زوجین نابارور در بوته نقد و تحلیل»، مجلة تحقیقات حقوقی دانشگاه شهید بهشتی، شمارة سی­ونهم، 1383.
- صفایی، سیدحسین؛ علوی قزوینی، سیدعلی، «ارث کودکان آزمایشگاهی»، نشریة اندیشه‌های حقوقی، شمارة یازدهم،1385.
- صفایی، سیدحسین؛ امامی اسدالله، منحصر حقوق خانواده، چاپ پنجم، تهران، نشر میزان، 1381.
- صفایی، حسین، «مسائل فقهی-حقوقی انتقال جنین»، فصلنامة باروری و ناباروری پژوهشکدة ابن‌سینا، شمارة چهارم، 1378.
- صفایی، سید حسین، «تولیدمثل مصنوعی با کمک‌ پزشکی و انتقال جنین‌ در حقوق ایران‌ و فرانسه»، مجلة دانشکدة‌ حقوق و علوم‌ سیاسی، شمارة شصت­وچهارم،1383.
- عباسی، محمود؛ رضایی، راحله؛ «مطالعة تطبیقی اهدای جنین از منظر فقه و حقوق پزشکی»، مجلة حقوق پزشکی، شمارة بیست­ویکم، 1391.
- غفاری، معرفت، روش‌های نوین تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق(مجموعه مقالات)، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت،1382.
- قبله‌ای خویی، خلیل، علم اصول در فقه و قوانین موضوعه، چاپ دوم، تهران، انتشارات سمت،1380.
- قربان­نیا، ناصر، حکم تکلیفی و وضعی انتقال جنین تکون یافته از اسپرم و تخمک زن و شوهر قانونی به رحم زن دیگر(روش‌های نوین تولیدمثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق، مجموعه مقالات، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت،1382.
- کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی(خانوادة اولاد) جلد دوم، چاپ هفتم، تهران، بهمن برنا، 1387.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد دوم، چاپ چهارم، قم، دار الکتب، تهران، ۱۳۷۵.
- موسوی اردبیلی، عبدالکریم، استفتائات، جلد اول، چاپ اول، قم، انتشارات نجات، 1377.
- موسوی خمینی، روح‌الله، تحریرالوسیله، جلد دوم، چاپ چهارم، تهران، مکتب علمی اسلامی،1384.
- مهدوی­کنی، صدیقه؛ احمدوند، بهناز؛ نوراحمدی، انسیه؛ «بررسی احکام فقهی-حقوقی کودکان ناشی از اهدای جنین، موضوع مادة 3 قانون نحوة اهدای جنین به زوجین نابارور»، مجلة پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شمارة بیست­ویکم، 1389.
- میرهاشمی، سرور، «تلقیح مصنوعی در اندیشة فقهی-حقوقی و مخالفان و موافقان آن»، نشریة فقه و حقوق خانواده(ندای صادق)» شمارة سی­وششم،1383.
عربی
- ابن­فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، جلد پنجم، قم، مکتب الاعلام الاسلامى، 1404.
- بحرانى، محمد سند، فقه الطب و التضخم النقدی، بیروت-لبنان، مؤسسۀ أم القرى للتحقیق و النشر،1423.
- البستانی، فؤاد افرام، منجد الطلاب، چاپ اول، تهران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،1366.
- خطیب، یحیی عبدالرحمن، احکام المراه الحامل فی الاشریعه الاسلامیه، اردن، دارالنفائس،1418
- خویی، ابوالقاسم، صراط النجاة فی اجوبة الاستفتاءات مع تعلیقات لجواد تبریزی، قم، 1416 ـ 1423.
- صافی گلپایگانی، لطف­الله، جامع الاحکام، جلد دوم، قم، انتشارات حضرت معصومه(ع)،1419.
- معلوف، لویس، المنجد، افست، جلد پنجم، تهران، انتشارات اسماعیلیان، 1365.
- مکارم شیرازی، ناصر، مجموعه استفتاعات، قم، نشر مدرسه الامام على­بن ابى طالب(ع)، 1427.
- منتظری، حسینعلی، الاحکام الشرعیه، قم، نشر نظر،1413.
- مؤمن، محمد، کلمات سدیده فی مسائل جدیده، قم، مؤسسة النشر الاسلامی،1415.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، جلد سی­ونهم، تهران، دارالکتب الاسلامیه،1394.
انگلیسی:
-Hershberger, Patricia E., Pregnant, Donor Oocyte Recipient Women Describe Their Lived Experience of Establishing the “Family Lexicon”, TheAssociation of Women’s Health, Obstetric and Neonatal Nurses,2007, 161-167.