تأثیر عنصر اضطرار بر نظام قراردادهای اقتصادی با تکیه بر ادله فقهی و مبانی نظری آن

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته حقوق خصوصی، گروه حقوق، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی ، قشم، ایران

2 استادیار، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار و عضو هیأت علمی، دانشگاه رجاء، قزوین، ایران

10.22034/ejs.2022.324730.1128

چکیده

زمینه و هدف : مواجهه با شرایط اضطرار و به تبع آن عدم انجام تعهدات مندرج در قراردادها، یکی از مباحث مهم در عصر جدید است. با توجّه به ارتباط تنگاتنگ نظام حقوقی ایران با قواعد و احکام فقهی و درنظر داشتن مبانی نظری اضطرار، تأثیر عنصر مزبور بر نظام قراردادهای اقتصادی با تکیه بر مؤلّفه های گفته شده، هدف پژوهش پیش روی می‌باشد.
مواد و روشها : نوع پژوهش حاضر، توصیفی بوده و روش بکار گرفته شده در آن، توصیفی - تحلیلی می‌باشد.
یافته ها : یافته های پژوهش، حاکی از تأثیرگذاریِ عنصر اضطرار بر نظام قراردادهای اقتصادی در دو سطحِ مفاد و شروط قرارداد اقتصادی و همچنین بقاء یا انحلال آن می‌باشد.
ملاحظات اخلاقی : در این پژوهش، حفظ اصالت متون و امانت داری در نقل گفتار، به عنوان بایسته اخلاقی، مورد نظر نویسندگان بوده است.
نتیجه گیری : بررسی تأثیر اضطرار بر نظام قراردادهای اقتصادی با توجّه به ادلّه فقهی و مبانی نظری آن، نشان می‌دهد که در صورت عدم پیش بینیِ ساز و کارهای حقوقی لازم به منظور کنترل دامنه این تأثیرات، تعارض آشکار آنها با ادلّۀ فقهی، بی اثر شدن مبانی نظری و دور شدن از فلسفه اصلی وضعیت اضطراری، امری دور از ذهن نخواهد بود.
واژگان کلیدی : اضطرار، تزاحم، حدیث رفع، قاعده لاضرر، قرارداد اقتصادی.

کلیدواژه‌ها


- آخوند خراسانی، محمّد کاظم، کفایه الاصول، جلد اول، چاپ دوم، قم، مؤسسه آل البیت لأحیاء التراث، 1417.
- آرامش، رسول، اضطرار و مسئولیت مدنی، چاپ اول، تهران، انتشارات بهنامی، 1388.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، تحقیق احمد فارس، چاپ سوم، بیروت، نشر دارالفکر، 1414.
- اردبیلی، احمد ابن محمد، مجمع الفائده و البرهان فی شرح الارشاد الاذهان، چاپ سوم، قم، انتشارات اسلامی، 1403.
- امام خمینی (الموسوی الخمینی)، سید روح الله، تهذیب الاصول، جلد سوم، چاپ اول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1381.
- انصاری، مرتضی بن محمّد امین، فرائد الأصول، جلد دوم، چاپ دوم، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1422.
- باریکلو، علیرضا، «ضمانت اجرای حقوقیِ سوءاستفاده از وضعیت اضطراریِ طرف قرارداد، فصلنامه اندیشه­های حقوقی»، سال اول، شماره چهارم، 1382.
- بنایی اسکویی، مجید، «انحلال قهری و اختیاری قرارداد متعذر شده»، دو فصلنامه علمی - پژوهشی حقوق مدنی، شماره دوم، 1391.
- حکیمیان، علی محمّد، «حکم فقهی سوءاستفاده از اضطرار و اثر آن در قرارداد»، فصلنامه پژوهش­های فقهی، دوره سیزدهم، شماره دوم، 1396.
- حیدری خورمیزی، سید محمّد، «رویکردی نوین در بررسی قاعده اضطرار با نگاه به موارد رفع تزاحم»، دو فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال چهل و نهم، شماره یکم، 1395.
- دانش نهاد، محمّد، علیشاهی قلعه جوقی، محمّد، «مبانی قاعده اضطرار در مسئولیت مدنی اضخاص و دولت»، فصلنامه علمی - پژوهشی جستارهای فقهی و اصولی، سال سوم، شماره پیاپی ششم، 1396.
- سعادت مصطفوی، سید مصطفی، نورآبادی، علیرضا، «وضعیت معاملات مضطر در حالت سوءاستفاده از اضطرار (با مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و اصول قراردادهای تجارت بین­المللی)»، دوفصلنامه علمی - تخصصی آموزه­های حقوقی گواه، سال سوم، شماره دوم (پیاپی پنجم)، 1396.
- شیخ الشریعه اصفهانی، فتح الله بن محمّد جواد، قاعده لاضرر و یلیه افاضه القدیر فی احکام العصیر، بیروت، دارالاضواء، 1407.
- قافی، حسین، «ماهیت و میزان اعتبار قرارداد الحاقی»، فصلنامه حقوق اسلامی، دوره یکم، شماره دوم، 1383.
- کاظم­پور، سید جعفر، «حمایت از مضطر در معاملات اضطراری؛ مبانی و راهکارها»، مجله حقوقی دادگستری، دوره هفتاد و ششم، شماره هشتاد، 1391.
- محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه، جلد چهارم، چاپ اول، تهران، انتشارات علوم اسلامی، 1406.
- مراغه­ای، سیّد میر عبدالفتاح، العناوین، چاپ دوم، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1429.
- مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، چاپ ششم، تهران، انتشارات صدرا، 1357.
- مکارم شیرازی (آیت الله العظمی)، ناصر، القواعد الفقهیه، چاپ دوم، قم، انتشارات مدرسه الامام علی بن ابی طالب، ۱۴۲۵.
- موسوی بجنوردی، سیّد حسن، القواعد الفقهیّه، جلد اول، چاپ دوم، قم، انتشارات مؤسسه اسماعیلیان، 1413.
- نجفی، محمّد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الإسلام، چاپ دوم، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407.
- نجفی توانا، علی، مصطفی­زاده، فهیم، «جرم­انگاری در نظام کیفری جمهوری اسلامی ایران»، دو فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال پنجم، شماره هشتم، 1392.
- نراقی، ملا احمد، عوائد الأیام، جلد دهم، چاپ دوم، قم، انتشارات بصیرتی، 1415.
 
- نوربها، رضا، حقوق جزای عمومی، چاپ بیست و نهم، تهران، انتشارات راهنما، 1390.
- نیکخواه، رضا، علی عسگری، ابراهیم، «نقش پنهان اخلاق در حقوق»، فصلنامه اخلاق زیستی، سال پنجم، شماره پانزدهم، 1394.
- وطنی، امیر، «بررسی فقهی اضطرار و ضرورت»، فصلنامه مقالات و بررسی­ها، دفتر هفتاد و یکم، 138