نقش خاص «عهده» در ثبوت تکالیف میان ظروف اعتباری ذمه و دارائی در فقه امامیه و حقوق ایران

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

2 استاد گروه حقوق خصوصی، دانشگاه قم، قم، ایران

3 استادیار گروه حقوق خصوصی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

10.22034/ejs.2023.370084.1330

چکیده

زمینه و هدف: از دیرباز ظروف اعتباری ذمه و عهده در نظام حقوقی اسلام برای تنظیم روابط اعتباری و مالی اشخاص شناخته شده و در حقوق غرب نیز در قرن نوزدهم میلادی ظرف دارائی با همان اهداف توسط حقوقدانان فرانسوی ابداع گردید.
مواد و روش­ ها: این تحقیق از نوع نظری بوده ‌روش تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی می‏باشد و روش جمع‏ آوری اطلاعات بصورت کتابخانه‏ ای است و با مراجعه به اسناد، کتب و مقالات صورت گرفته است.
ملاحظات اخلاقی: در تمام مراحل نگارش پژوهش حاضر، ضمن رعایت اصالت متون، صداقت و امانت­داری رعایت شده است.
یافته ­ها: قانون مدنی ایران حقوق تعهدات را زیر عنوان «در اموال» آورده و با وجود به کارگیری ظروف مذکور در بیان مقررات خود صراحتاً اشاره­ای به نقش و ماهیت آنها ننموده است.
نتیجه­ گیری: ظرف عهده با وجود آنکه از ذمه سابقه کمتری در لسان فقها دارد اما به لحاظ نقش ارتباطی میان سایر ظروف در تحقق برخی آثار مهم حقوقی و نیز ایجاد موازنه میان دارائی طلبکار و بدهکار جایگاه ویژه­ای دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع عربی:
قرآن کریم
1- اصفهانی، محمدحسین کمپانی، الاجاره، ج 1، قم، دفترنشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1409 هـ.ق
2- --------، حاشیه مکاسب، ج 1، قم، نشر انوارالهُدی، چاپ اول، 1418 هـ.ق
3- بهبهانی، محمدباقر، حاشیه مجمع الفائده و البرهان، قم، گروه پژوهشی موسسه علامه مجدد وحید بهبهانی، چاپ اول، 1417 هـ.ق
4- حائری، سیدکاظم، فقه العقود، قم، نشر مجمع اندیشه اسلامی، چاپ دوم، 1423هـ.ق
5- حسینی سیستانی، سیدعلی، منهاج الصالحین، ج 2، قم، دفتر آیت ا... سیستانی، چاپ پنجم، 1417 هـ.ق
6- حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروۀ الوثقی، ج 4، قم، موسسه دار التفسیر، چاپ اول، 1416هـ.ق
8- سبزواری، عبدالعلی، مهذب الاحکام، ج 21، قم، نشر موسسه المنار، چاپ چهارم،  1413 هـ.ق
9- شهید اول، القواعد و الفوائد، ج2، قم، نشر کتاب فروشی مفید، چاپ اول، 1400هـ.ق
10- شهیدثانی، الروضۀ البهیّۀ، ج3و4، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، 1401 هـ.ق
11- ----------------، مسالک الافهام، ج4، قم، موسسه معارف اسلامی، چاپ اول، 1413 هـ.ق
12- عاملی، سیدجواد، مفتاح الکرامه، ج16، قم، دفتر نشر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1419 هـ.ق
13- عاملی، محمدبن علی، نهایۀ المرام فی شرح مختصر شرایع الاسلام، ج 1، قم، دفتر نشر اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1411 هـ.ق
14- محقق کرکی، جامع المقاصد، ج5، قم، موسسه آل البیت(ع)، چاپ دوم، 1414 هـ.ق
15- موسوی بجنوردی، میرزاحسن، القواعد الفقهیه، ج4، قم، نشرالهادی، چاپ اول، 1419 هـ.ق
16- نائینی، میرزا محمدحسین، منیۀ الطالب (تقریرات، خوانساری، موسی بن حمد)، تهران، المکتبۀ المحمدیّه، چاپ اول، 1373 هـ.ق
17- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج26، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404 هـ.ق
18- نوری، فضل الله، قاعدۀ ضمان ید، موسسه نشر اسلامی، چاپ اول، 1414هـ.ق
19- همدانی، آقارضا، حاشیه مکاسب، قم، ناشر مؤلف، چاپ اول، 1420 هـ.ق
 
منابع فارسی
1- امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، ج2و4، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ هفدهم، 1383هـ.ش
2- باریکلو، علیرضا، اموال و حقوق مالی، تهران، سمت، چاپ اول، 1390 هـ.ش
3- بهرامی احمدی، حمید، قواعد فقه، ج1، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، چاپ اول، 1394 هـ.ش
4- توکلی کرمانی، سعید، انتقال تعهد در حقوق ایران، تهران، نشر جاودانه، جنگل، چاپ اول، 1389 هـ.ش
5- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، دائرۀ المعارف حقوق مدنی و تجارت، ج1، تهران، کتابخانه گنج دانش، چاپ اول، 1388 هـ.ش
6- ------------، ضمان عقدی، تهران، کتابخانه گنج دانش، چاپ اول، 1386 هـ.ش
7- --------------------، حقوق تعهدات، تهران، کتابخانه گنج دانش، چاپ دوم، 1389 هـ.ش
8- -----------------------، الفارق، ج2، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1388 هـ.ش
9- حیاتی، علی عباس، اموال و مالکیت، تهران، نشر میزان، چاپ اول، 1388 هـ.ش
10- دانش پژوه، مصطفی، شناسه حقوق، دوره میانی، ج یک، نشر جنگل، تهران، چاپ اول، 1391 هـ.ش
11- دلشاد، ابراهیم، عقدرهن، تهران، نشرمیزان، چاپ اول، 1395 هـ.ش
12- شهیدی، مهدی، سقوط تعهدات، تهران، نشرمجد، چاپ اول، 1381 هـ.ش
13- عبدی پور، ابراهیم، مباحثی تحلیل از حقوق تجارت، قم پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ چهارم، 1394 هـ.ش
14- فیض، علیرضا، مبادی فقه و اصول، تهران، موسسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ بیست و یکم، 1389 هـ.ش
15- قربان پور، امیرمهدی، مسؤولیت مدنی قراردادی، تهران، نشرمجد، چاپ اول، 1391
16- کاتوزیان، ناصر، اموال و مالکیت، تهران، نشر دادگستر، چاپ چهارم، 1380 هـ.ش
17- -------------، نظریه عمومی تعهدات، تهران، نشر دادگستر، چاپ اول، 1379 هـ.ش
18- --------------، قواعد عمومی قراردادها، ج5، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ سوم، 1380
19- لطفی، اسداله، موجبات و مسقطات ضمان قهری، تهران، نشرمجد، چاپ اول، 1379 هـ.ش
 
مقالات فارسی
1- الشریف، محمدمهدی و دیگران، تحلیل ماهیت و آثار ضمان اعیان در فقه و حقوق ایران، فقه و اصول، سال 49، شماره3، پائیز96، صفحات 50-31
2- عبدی پور فرد، ابراهیم ود یگران، مقاله خلط نظری ناشی از خطا در واژه شناسی، حقوق خصوصی، دوره 11، شماره 1، بهار و تابستان، 1393، صفحات 108-81
3- نعمت الهی، اسماعیل، تحلیل فقهی حق عینی و دینی و مفاهیم مرتبط، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال دوم، شماره سوم، زمستان 1389، صفحات 132-109