بررسی بعد اقتصادی قاعده نفی سبیل

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.22034/ejs.2023.357971.1282

چکیده

زمینه و هدف: بعد اقتصادی قاعده نفی سبیل به‌ عنوان یکی از قواعد مهم فقهی که نقش تعیین‌کننده در تنظیم روابط با دنیای خارج دارد چندان مورد بررسی قرار نگرفته و در این مقاله تلاش شده به این موضوع مهم پرداخته شود.
مواد و روش‌ها: مقاله حاضر توصیفی تحلیلی بوده و برای جمع‌آوری داده‌ها از روش کتابخانه‌ای استفاده شده است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: بعد اقتصادی قاعده نفی سبیل، به معنی عدم سلطه اقتصادی بیگانگان است. برای عملی شدن قاعده نفی سبیل در حکومت اسلامی باید به اقتصاد و توسعه آن توجه ویژه نمود. یکی از مهم‌ترین مبانی و اهداف اقتصاد در حکومت دینی، تلاش در جهت حصول خودکفایی و قطع وابستگی اقتصادی به دیگر کشورهاست. نتیجه سلطه اقتصادی، سلطه در دیگر عرصه‌ها مثل عرصه سیاسی و فرهنگی است و کشوری که به لحاظ سیاسی و فرهنگی تحت سلطه باشد در عرصه سیاست‌گذاری و اجرای قوانین استقلال عمل نداشته و همین عدم استقلال، زمینه وادادگی در تمام زمینه‌ها را فراهم می‌کند؛ و چنین مسئله‌ای با آموزه‌های اسلامی، ناسازگار است؛ چرا که در قرآن کریم، با صراحت و با تأکید شدید، هرگونه تسلط کافران بر مسلمانان نفی‌شده است.
نتیجه‌گیری: در توسعه اقتصادی ممکن است نوعی وابستگی اقتصادی نیز ایجاد شود که در اقتصاد امروزه تا حدی گریزناپذیر است. آنچه مهم است عدم سلطه اقتصادی بیگانه است که تنها راه مقابله با آن حمایت از تولید داخلی و برقراری روابط اقتصادی و تجاری متوازن با دنیای خارج است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، جلد سوم، چاپ دوم، تهران، انتشارات سخن،1381.
  2. بنی اسد، رضا، مدیریت راهبردی با تأکید بر جهاد اقتصادی، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۹۰.
  3. پرور، اسماعیل، اصطلاحات مبارزه با فقر، فساد و تبعیض، چاپ اول، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما، ۱۳۸۰.
  4. پیغامی، عادل، درس گفتارهای اقتصاد مقاومتی، چاپ اول، تهران، انتشارات بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۹۴.
  5. تافزیگر، ای وین، توسعه اقتصادی، چاپ اول، تهران، انتشارات آسیم، ۱۳۸۹.
  6. تافلر، الوین، موج سوم، چاپ بیست و ششم، تهران، انتشارات فرهنگ نو،1980.
  7. جلالی، محمود؛ صفائی، شهرام، «جایگاه قاعده نفی سبیل از منظر قانون اساسی و روابط بین‌الملل ایران»، مجله مطالعات حقوق عمومی، شماره دوم، 1401.
  8. جهانیان، ناصر، اسلام و رشد عدالت محور، چاپ اول، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۷.
  9. جهانیان، ناصر، اصلاح الگوی مصرف از منظر اقتصادی، چاپ اول، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۰.
  10. حسینی، سید علیرضا؛ ناظری، محمدرضا؛ «تأثیر قاعده فقهی نفی سبیل بر روابط بین‌المللی مسلمانان»، مجله فقه و حقوق معاصر، شماره سوم، 1395.
  11. حکیمی، محمدرضا، الحیاه، جلد دوم، چاپ دوم، تهران، از انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1358.
  12. حکیمی، محمدرضا؛ حکیمی، علی؛ حکیمی، محمد، ترجمه الحیـاة، جلد پنجم و چهارم، چاپ دوم، تهران، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1380
  13. خدمتی، ابوطالب، مبارزه با فساد اداری با رویکرد اسلامی، چاپ اول، قم، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۳.
  14. خلیلیان، محمد جمال، شاخص‌های توسعه اقتصادی از دیدگاه اسلام، چاپ دوم، قم، انتشارات موسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۸۴
  15. رضایی اصفهانی، محمدعلی، تفسیر قرآن مهر، جلد اول، چاپ دوم، قم، پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، ۱۳۸۷.
  16. سازمان برنامه‌وبودجه گزارش سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، تهران، چاپ اول، انتشارات مرکز مدارک اقتصاد و اجتماعی، ۲۰۰۵.
  17. سبحانی، حسن، گستره اقتصاد اسلامی، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۹۱.

 

  1. ضیاء بخش، علی، «قاعده نفی سلطه»، مجله معرفت، شماره یک‌صد و پانزدهم، 1386.
  2. عزیزان، مهدی، الزامات اقتصادی ویژه و شگرد تحقیقات اسلامی، چاپ سوم، تهران، انتشارات زمزم هدایت، ۱۳۹۰.
  3. علیدوست، ابوالقاسم، «قاعده نفی‌سبیل»، نشریه مقالات و بررسی‌ها، شماره هفتاد و ششم، ‍۱۳۸۳.
  4. فرج پور، مجید، «فقر، فساد و تبعیض موانع توسعه ایران»، چاپ اول، تهران، خدمات فرهنگی رسا، ۱۳۸۳.
  5. قاسمی، محمد؛ فقیهی، مهدی؛ علیزاده، پریسا، «الزامات دستیابی به اقتصاد دانش‌بنیان در سطح کلان و تحلیل چارچوب قانونی در ایران و ارائه توصیه‌های سیاستی»، پژوهشنامه اقتصادی، شماره شصت و هشتم،1397.
  6. کامران، حسن؛ امیری فرد، زهرا، «قاعده نفی سبیل و تطبیقات آن»، مجله فقه و اجتهاد، شماره سوم، 1394
  7. معتمد، عزت‌الله؛ شهیدی نسب، مصطفی؛ اصغری، محمدرضا، «چالش‌ها و راهکارهای ایجاد امنیت اقتصادی در چهارچوب قرآن و اقتصاد متعارف»، پژوهش‌های دفاعی امنیتی اسلام، شماره چهارم، ۱۳۹۶.
  8. مکارم شیرازی، ناصر، «تفسیر نمونه»، جلد اول و بیست و چهارم، چاپ دهم، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱.
  9. مکــارم شــیرازی، ناصــر، پیــام امــام امیرالمؤمنین (ع)، جلــد پنجم، چاپ اول، تهران، انتشــارات امــام علی بن ابی طالب (ع)، 1389
  10. موسوی خمینی، روح‌الله، صـحیفه امام (مصاحبه‌ها؛ مقاله‌ها و خطابه‌ها و سخنرانی‌ها؛ فتواهای شیعه؛ پیام‌ها و سخنرانی‌ها)، جلد دوازدهم، چاپ سوم، تهران، انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1358.
  11. مهریزی، مهدی، «روابط اقتصادی مسلمانان با کافران»، نشریه فقه و اصول فقه (کاووشـی نـو در فقه اسلامی)، شماره هفتم و هشتم، 1375.
  12. میر مغزی، سید حسین، نظام اقتصادی اسلام، چاپ دوم، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۰.
  13. نیلی، مسعود، دولت و رشد اقتصادی در ایران، چاپ سوم، تهران، نشر نی، ۱۳۸۹.
  14. وفا، جعفر؛ زمانی محجوب، حبیب، تأملی بر عوامل پیشرفت و انحطاط مسلمانان، چاپ اول، قم، انتشارات زمزم هدایت، ۱۳۸۹.

 

منابع عربی

  1. ابن أبی الحدید، شرح نهج البلاغه، جلد بیست و یکم، انتشارات کتابخانه عمومی آیت اله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1414.

 

  1. آمدی، عبدالواحدبن محمد، غـررالحکم و دررالکلم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1366
  2. بجنوردی، سیدمحمد حسین، القواعد الفقهیه، جلد اول، قم، نشر الهادی، ۱۴۱۹.
  3. بحرانی، یوسف، الحدائق الناضره، جلد هجدهم، قم، جامعه مدرسین، 1405
  4. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، «غررالحکم و درر الکلم»، قم، دار الکتاب الإسلامی، 1410.
  5. جوهری، اسماعیل ابن حماد، الصحاح، تاج اللغه و صحاح العربیة، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷
  6. حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسایل الشـیعه الـی تحصـیل مسـائل الشریعۀ، جلدهفدهم، قم، انتشارات مؤسسه آل بیت علیهم السلام،، 1409.
  7. حلی، فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، جلد اول، قم – ایران، مؤسسه اسماعیلیان، ۱۳۸۷.
  8. حویزی، علی بن جمعه، نور الثقلین، جلد اول، قم، موسسه اسماعیلیان، ۱۴۱۲.
  9. سبزواری، محمد، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، جلد سوم، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1406.
  10. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد هفتم، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، 1380.
  11. طوسی، ابوجعفر، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، جلد دوم، تهران - ایران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، ۱۳۸۷.
  12. فاضل لنکرانی، محمد، القواعد الفقهیه، جلد اول، قم، مرکز فقه ائمه اطهار، ۱۳۸۳.
  13. فتال نیشابوری، محمد بن احمد، «روضة الواعظین و بصیرة المتعظین (ط - القدیمة)»، جلد دوم، قم، انتشارات رضی، ۱۳۷۵.
  14. فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، جلد هشتم، قم، نشر هجرت،1409.
  15. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، قم، موسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان، 1387
  16. فیومى، احمد بن محمد، المصباح المنیر فى غریٌب الشرح الکبیر للرافعى، جلد دوم، قم، موسسه دار الهجرة،1414.
  17. لیثی واسطی، علی بن محمد، عیون الحکم و المواعظ (للیثى)، قم، دار الحدیث، ۱۳۷۹.
  18. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، جلد اول، تهران، دارالکتب الاسلامی،1410.
  19. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحـارالانوار الجامعۀ لدرر اخبار الائمۀ الاطهار، جلد شصت و سوم، تهران، انتشارات دارالحیاء التراث العربی، 1403.
  20. مرتضى زبیدى، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، جلد هجدهم، بیروت، دار الفکر، 1414.
  21. مصطفوى، محمدکاظم، القواعد الفقهیة، جلد اول، قم، مؤسسه النشر الإسلامی،1426.
  22. موسوی خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیله، جلد اول، تهران، مکتبه الاسلامیه/ موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1334.
  23. موسوی خمینـی، سـید روح‌الله، توضیح المسائل (محشی)، جلـد دوم، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1424.