سازوکارهای فقهی حقوقی مقابله با تحریم‌های اقتصادی

نوع مقاله : علمی

نویسنده

استادیار گروه الهیات، دانشگاه پیام نور، ایران.

10.22034/ejs.2022.345643.1244

چکیده

زمینه و هدف: تحریم‌های اقتصادی از مسائل و چالش‌های اساسی فراروی ایران است که بر ابعاد مختلف زیست جامعه تأثیرات منفی بر جای گذاشته و مقابله با پیامدهای آن از موضوعات اساسی و مهمی است که نیازمند تحقیق و بررسی است. در این مقاله تلاش شده به بررسی سازوکارهای فقهی حقوقی مقابله با تحریم‌های اقتصادی پرداخته شود.
مواد و روش‌ها: مقاله حاضر توصیفی - تحلیلی بوده و از روش کتابخانه‌ای استفاده ‌شده است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: یافته‌های تحقیق حاکیست در منابع فقهی رویکرد ویژه‌ای درخصوص مقابله با تحریم اقتصادی به چشم نمی‌خورد و به‌منظور شناخت دیدگاه‌های فقهی در این خصوص لازم است از اصول کلی اقتصادی مورد تأکید فقه که بر اقتصاد سالم دلالت دارد بهره گرفت. از این منظر، مقابله با احتکار، رشوه و فساد اقتصادی از مهم‌ترین سازوکارهایی است که به‌عنوان مؤلفه‌های اقتصاد سالم، در ایجاد بستر و سازوکارهای مقابله با تحریم‌های اقتصادی تأثیرگذار است. از منظر حقوقی نیز مبارزه با اخلال در نظم اقتصادی و پولشویی، نظارت بر فعالیت‌های مالی و اقتصادی و مبارزه با قاچاق کالا و ارز باعث ایجاد اقتصاد سالم و رونق تولید شده و لذا در مقابله با تحریم‌های اقتصادی نقشی مهمی دارد، زیرا هدف تحریم‌ها از بین برد تولید است.
نتیجه‌: راهکارهای مورد اشاره مورد توجه قانون‌گذار قرار گرفته است اما لازم است نواقص قانونی موجود رفع و نظارت بر فعالیت‌های مالی و اقتصادی در راستای کمک به تولید بیش‌ازپیش مورد توجه قرار گیرد

کلیدواژه‌ها


- آشتیانی، میرزا محمد حسن، کتاب القضاء، قم، انتشارات هجرت، 1362.
- آقابخشی، علی اکبر، افشاری راد، مینو، فرهنگ علوم سیاسی، چاپ اول، تهران، چاپار، 1383.
- ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، قم، نشر آل علی (ع)، ۱۳۸۲.
- ابن منظور، محمد بن المکرم، لسان العرب، جلد سوم، بیروت، دار صادر، 1414.
- ابن منظور، محمد بن المکرم المصری، لسان العرب، بیروت، دار صادر، ۱۴۱0.
- انصاری، مرتضی، مکاسب، ترجمه و شرح محی الدین فاضل هرندی، چاپ چهارم، قم، موسسه بوستان کتاب، 1386.
- باباپور، محمد مهدی، درآمدی بر سیاست و حکومت در نهج البلاغه، چاپ اول، قم، عصر ظهور، ۱۳۸۰.
- برهانی، محسن، «افساد فی الارض، ابهام مفهومی، مفاسد علمی (تحلیل حقوقی ماده 286 ق.م.ا).»، فصلنامه مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، شماره دوم و سوم، 1394.
- بیهقی، احمد بن الحسین، السنن الکبری (باشراف مکتب البحوث والدراسات)، جلد نهم، بیروت، دار الفکر، 1419.
- پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، چاپ چهارم، تهران، نشر دنیای دانش، 1382.
- جبعی عاملی، زین الدین بن على بن احمد، تحریر الروضه فی شرح اللمعه، جلد سوم، تهران، انتشارات سمت و مؤسسه فرهنگی طه، 1387.
- حبیب­زاده، محمدجعفر، صابر، محمود، سمیعی زنوز، حسین، «مسئولیت کیفری مؤسسه­های اعتباری در حقوق ایران»، مجله حقوقی دادگستری، دوره هشتاد و یک، شماره یکصدم، 1396.
- حر عاملی، محمد حسین، وسائل الشیعه، جلد هجدهم، تهران، مکتبة الاسلامیه، 1383.
- حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، جلد هفدهم، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۲.
- حسینی، نرجس سادات، «بررسی نقش تحریم­های اقتصادی بر امنیت ملی ایران»، مجله پدافند غیر عامل و امنیت، دوره نه، شماره سی و سوم، 1399.
- حسینی واسطی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، جلد پنجم، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1414.
- حکیمی، محمدرضا، الحیات، جلد اول و پنجم، چاپ اول، تهران، مکتب نشر الثقافه الاسلامیه، 1368.
- خمینی، سید روح الله، تحریر الوسیله، جلد دوم، چاپ سوم، قم، اسماعیلیان، 1363.
- دادگر، یدالله، «ظرفیت نظریه اقتصاد سیاسی قانون اساسی جهت انضباط بخشی مدیریت بخش عمومی»، مجله پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره دوم، ۱۳۹۰.
- دشتی، محمد، ترجمه نهج البلاغه، چاپ اول، قم، نشر مشهور، 1379.
- دلشاد تهرانی، مصطفی، سیره نبوی (منطق عملی دفتر دوم)، چاپ دوم، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1372.
- ذو المجدین، زین العابدین، فقه و تجارت، چاپ اول، تهران، دانشگاه تهران، 1366.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دارالقلم، 1412.
- رهبر، فرهاد، بازشناسی عارضه فساد مالی، چاپ اول، تهران، انتشارات امور خارجه، 1381.
- زارعیان، حسین، کلانتری، کیومرث، «بررسی اختلاس در شبکه بانکی و ارائه راهکار برای پیشگیری و مقابله با آن»، فصلنامه مطالعات پیشگیری از جرم (علمی-ترویجی)، شماره هشتاد و چهارم، 1396.
- شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، (تصحیح صالح صبحی)، قم، هجرت، ۱۴۱۴.
- صدر، سید محمدباقر، اقتصادان، چاپ سوم، بیروت دارالفکر، 1389.
- طباطبائی، محمدحسین، ولایت و زعامت (در بحثی درباره مرجعیت و روحانیت)، جلد اول، چاپ اول، تهران، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۴۱.
- طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، جلد هفتم و چهارم، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۷.
- عبدالباقی، محمد فؤاد، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، قاهره، چاپ افست تهران، ۱۳۹۷.
- عربی، محمد عبدالله، محاضرات عن الاقتصاد الاسلامی، الزیارات، الوثم الثقافی الثانی، 1983.
- علیخانی، حسین، تحریم ایران شکست یک سیاست، چاپ اول، تهران، انتشارات وزارت خارجه، 1384.
- عمید، حسن، فرهنگ عمید، چاپ دوم، تهران، امیر کبیر، ۱۳۷۵.
- غلامی، وحیده، امین­زاده، الهام، «رویکرد فعال در مقابله با پیامدهای تحریم­های اقتصادی در قراردادهای تجاری»، مجله مجلس و راهبرد، شماره هفتاد و هشتم، 1393.
- فدائی، مهدی، درخشان، مرتضی، «تحلیل اثرات کوتاه مدت و بلندمدت تحریم‌های اقتصادی بر رشد اقتصادی در ایران»، فصلنامه پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، شماره هجدهم، 1394.
- فرج­اله­زاده، محمد، «تحلیل گفتمان اندیشه‌ها، آراء، نظرات و رهنمودهای حضرت امام خمینی (ره) در زمینه مقابله با تحریم‌های اقتصادی»، مجله مطالعات مدیریت راهبردی دفاع ملی، شماره یازدهم، 1398.
- فروزنده، لطف الله، «نظارت و کنترل در مدیریت اسلامی»، مجلس و راهبرد، شماره پنجاه و سوم،  1385.
- فیض الاسلام، علی‌نقی، ترجمه و شرح نهج‌ البلاغه، جلد پنجم، چاپ اول، تهران، نشر سهر، 1365.
- قحف منذر، «مروری بر الگوهای اقتصاد اسلامی»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره بیستم، ۱۳۸۴.
- کگلی، دبلیو چارلز، آرویتکف، او جین، سیاست خارجی آمریکا الگو و روند، چاپ دوم، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی وزارت خارجه، 1384.
- کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، جلد سوم، تهران، علمیه اسلامیه، ۱۳۶۹.
- کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، جلد پنجم، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407.
- مالک، محمدرضا، «وظایف و مسؤولیت‌های دولت اسلامی در اقتصاد»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره دوازدهم، 1382.
- متقی، ابراهیم، «تأثیر تحریم‌های اقتصادی آمریکا بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، مجله علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، شماره نهم، 1379.
- مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الاطهار (ع)، جلد سی و سی، بیروت، موسسه الوفاء، 1403.
- محسنی دهکلانی، محمد، ایزدی فرد، علی اکبر، بداغی، سعید، «بررسی فقهی و حقوقی رشوه در فضای مجازی»، مجله پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، سی و دوم، 1392.
- محسنی، عباس، اصلانی، رشید، بودجه‌ریزی در ایران (مسئولیت محاسباتی و نظارت‌های مالی و عملیاتی)، چاپ اول، تهران، انتشارات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ۱۳۸۲.
- محمدی ری شهری، محمد، دانشنامه میزان الحکمه، چاپ دوم، قم، موسسه دار الحدیث، ۱۳۸۴.
- محمودی، وحید، «فساد اقتصادی و توسعه»، فصلنامه اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره یکصد و هشتاد و نهم و یکصد و نودم، ۱۳۸۲.
- مقیمی، مهدی، «مطالعه حقوقی-جرم­شناختی جرائم اقتصادی با تأکید بر راهکارهای پیشگیری ملی و فراملی»، فصلنامه پژوهش‌های دانش انتظامی، شماره دوم، 1396.
- منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة، جلد اول، قم، نشر فکر، ۱۴۰۹.
- موسوی خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، جلد شانزدهم، چاپ چهارم، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1385.
- موسوی خمینی، سید روح الله، ولایت فقیه (حکومت اسلامی)، چاپ سوم، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۴.
- میر محمدصادقی، حسین، حقوق جزای بین‌الملل (مجموعه مقالات)، چاپ اول، تهران، نشر میزان، ۱۳۷۷.
 
- ناصرعلی، عبد الله، المعجم البسیط، قم، دار الفکر، 1387.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، جلد بیست و دوم، تهران، المکتبه الاسلامیه، 1394.
- نجفی، منیژه، نبی­زاده، رضا، واژه‌های کلیدی اقتصاد خرد و کلان، چاپ دوم، تهران، نشر بازرگانی، ۱۳۸۲.
- نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، جلد سیزدهم و هفدهم، بیروت، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸.
 
- ولیدی، محمد صالح، حقوق کیفری اقتصادی، چاپ اول، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۶.
- هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل البیت (علیهم السلام)، جلد دوم، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل البیت (علیهم السلام)، 1426.
- هاؤس نور و ساموئلسون، اصول علم اقتصاد، چاپ اول، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، 1384.