شایسته سالاری از منظر فقهی و تأثیر آن بر ارائه خدمات عمومی

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته حقوق عمومی، گروه حقوق، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

2 استادیار، گروه حقوق، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

3 دانشیار، گروه حقوق، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

10.22034/ejs.2022.335745.1208

چکیده

زمینه و هدف: شایسته‌سالاری از موضوعات مهم حقوق اداری است که از منظر فقهی چندان مورد توجه قرار نگرفته است. در این مقاله تلاش شده به بررسی این مفهوم از منظر فقهی و تأثیر آن بر ارائه خدمات عمومی پرداخته شود.
مواد و روش‌ها: مقاله توصیفی - تحلیلی بوده و از روش کتابخانه‌ای برای بررسی موضوع استفاده شده است.
ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها: شایسته‌سالاری یک مفهوم حقوق اداری است که جنبه اخلاقی نیز دارد اما مورد تأکید منابع فقهی نیز بوده و از منظر فقهی دارای دو بعد تخصص و تعهد است. از منظر آیات و روایات، مقام و موقعیت‌ها امانت الهی بوده و شایستگان به معنای آنان که دارای تعهد و تخصص هستند بهتر می‌توانند از امانت‌های الهی مواظبت نمایند و امور را به سرانجام برسانند. آیات، روایات و سیره و سنت معصومین به‌ویژه حضرت علی (ع) بر اهمیت و ضرورت شایسته‌سالاری دلالت داشته و نشان از گماشتن افراد پاک و شایسته بر مسند امور مردم از طرف آن بزرگان می‌باشد.
نتیجه‌: شایسته‌سالاری از منظر فقهی با ایجاد کارآمدی، عدالت و محیط سالم اداری بر ارائه خدمات عمومی خوب به شهروندان تأثیرگذار است. به این معنی با قرارگرفتن شایستگان بر مسند امور، کارآمدی در ارائه خدمات ایجاد می‌شود. همچنین شایسته‌سالاری مانع فساد اداری شده و باعث توزیع عادلانه خدمات عمومی در جامعه می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


- قرآن کریم.
- نهج البلاغه، شریف الرضی، محمد بن حسین، تهران، پیام آزادی، 1386.
- ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه االله، شرح نهج البلاغه، جلد شانزدهم، قم، مکتبه آیه االله المرعشی النجفی، 1404.
- ابن بابویه قمی، محمد بن على بن الحسین، أمالی، بیروت، انتشارات اعلمی، 1400.
- ابن شعبه حرانى، حسن ‌بن على، تحف‌العقول عن آل الرسول صلى‌الله علیه و آله، جلد اول، قم، جامعۀ مدرسین، 1382.
- امامی، داریوش، محمدصادقیان، حسن، عباسی، علی، «استقرار شایسته سالاری در نظام اجرایی کشور، ضرورت­ها و راهکارها»، مجله کار و جامعه، شماره صد و پنجاه و پنج، 1392.
- امامی، محمد، استوار سنگری، کوروش، حقوق اداری، جلد اول، چاپ دوازدهم، تهران، نشر میزان، 1389.
- امینی، عبد الحسین، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، جلد نهم، قم، انتشارات الغدیر، 1416.
- انصاری، مرتضی، کلیات حقوق قراردادهای اداری، چاپ ششم، تهران، حقوقدان، 1384.
- بردبار، غلامرضا، شاکری، فاطمه، «تحلیلی بر کیفیت شایسته گزینی مدیران گروه‌های آموزشی دانشگاه یزد»، مجله علمی پژوهشی مدیریت تولید و عملیات، شماره دو، 1390.
- بروجردی، آقا حسین، جامع احادیث الشیعه، جلد سی‌ام، چاپ سوم، تهران، انتشارات فرهنگ سبز، 1389.
- پاشایی، عسکری، فرهنگ و اندیشه نو، چاپ اول، تهران، نشر مازیار، 1369.
- ثواقف، جهانبخش، «على علیه‌السلام، کارگزاران حکومت و راهکارهای اصلاحات»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره چهار، ۱۳۸۰.
- حق­پناه، رضا، «گذری بر اصول و معیارهای خدمت‌رسانی در اندیشه امام خمینی (ره)»، مجله پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، شماره چهل و سه، 1381.
- خوانساری، جمال‌الدین محمد، شرح غررالحکم و دررالکلم، جلد چهارم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1366.
- رابطی، رئوف، «شایسته­سالاری در دستگاه­های دولتی»، مجله تعاون و کشاورزی، دوره جدید، شماره صد و بیست و یک، 1380.
- رهنورد، فرج اله، «معماری نظام اداری در پرتو سیاست‌های کلی ابلاغی» همایش ملی دولت شایسته و توسعه پایدار، دانشگاه آزاد اسلامی قزوین، 1391.
- سجادی، محمدهادی، «رویکردی به شایسته‌سالاری در گزینش کارگزاران»، مجله طوبی، شماره پنج، 1385.
- سید باقری، کاظم، «پیوند عدالت و پیشرفت در حوزه سیاست»، فصلنامه علمی تخصصی حقوق، شماره بیست، 1388.
- طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، جلد شانزدهم، قم، دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374.
- طباطبایی، سید محمد حسن، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد ششم، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1417.
- طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، حقوق اداری، چاپ دوازدهم، تهران، انتشارات سمت، 1383.
- طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، جلد سوم، تهران، ناصر خسرو، 1377.
- طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، جلد پنجم، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵.
- عباسی، بیژن، حقوق اداری، چاپ اول، تهران، نشر دادگستر، 1389.
- فراهیدى، خلیل بن أحمد، کتاب العین، جلد دوم، قم، نشر هجرت، 1419.
- قربان­پناه، جاوید، نظام شایسته‌سالار، خبرگزاری فارس، 1387.
- قزوینی، عبدالکریم محمد یحیى، بقا و زوال دولت در کلمات سیاسی امیرالمومنان علی (ع)، چاپ اول، قم، انتشارات کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی، 1371.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، جلد دوم، قم، مؤسسه دارالکتاب، 1367.
- کاتوزیان، امیر ناصر، «حقوق عدالت»، مجله نقد و نظر، شماره ده و یازده، 1376.
- کاظمی، ملیحه سادات، عریضی سامانی، سید حمیدرضا، گل­پرور محسن، «رابطه ارزش‌ها و شخصیت مدیران با شایسته‌سالاری، مشارکت شهروندی و بیگانگی سازمانی در سازمان‌های دیوان‌سالار و سنتی»، نشریه روان‌شناسی کاربردی، شماره هجده، 1390.
- کلینی، محمد یعقوب، اصول الکافی، جلد اول و سوم، تهران، علمیه اسلامیه، ۱۳۶۹.
- گلکار، بهزاد، ناصحی­فر، وحید، «مروری بر مفاهیم شایسته‌سالاری»، مجله توسعه مدیریت، شماره سی و نه، ۱۳۸۱.
- گنجعلی، اسدالله، عبدالحسین­زاده، محمد، تیموریان، مرتضی، «بررسی معیارهای قرآن»، نشریه علمی تخصصی اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، شماره یک، 1392.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار،ْ جلد سیزدهم، شصت و نهم و هفتاد و چهارم، بیروت، دارالرضا، ۱۴۰۸.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، جلد سیزدهم، چاپ سوم، تهران، نشر صدرا (نسخه الکترونیکی)، 1389.
- معمارزاده، غلامرضا، نجف بیگی، رضا، عباس­زاده، یداله، «تبیین مدل ارتقاء شایسته‌سالاری و عوامل مرتبط با آن در وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی»، نشریه فراسوی مدیریت، شماره هفت، 1391.
- معین، محمد، فرهنگ معین، جلد دوم، چاپ هشتم، تهران، نشر خانه‌ی سپهر، 1379.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد شانزدهم، چاپ سی و یکم، تهران، نشر دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۳.
- موسوی خمینی، روح اله، کتاب البیع، جلد شانزدهم، قم، مطبعة مهر، 1412.
- موسی­زاده، رضا، حقوق اداری، جلد اول و دوم، چاپ یازدهم، تهران، نشر میزان، 1388.
- موسی­زاده، زهره، عدلی، مریم، «معیارهای انتخاب و انتصاب مدیران با رویکرد شایسته گزینی در نهج‌ البلاغه»، نشریه اندیشه مدیریت، شماره یک، 1388.
- نصر اصفهانی، مهدی، نصر اصفهانی، علی، «شایسته‌سالاری در مدیریت جامعه با تأکید بر اندیشه‌های سیاسی امام علی»، مجله معرفت سیاسی، شماره هفت، 1389.
- نقی پورفر، ولی­اله، حبیبی بدر آبادی، محبوبه، آرزمجو، هانیه، «تبیین الگوی شایسته­سالاری اسلامی جهت رفع چالش­های شایسته­سالاری در سازمان­های دولتی ایران»، مجله چشم­انداز مدیریت دولتی، شماره شانزده، 1392.
- نوین، پرویز، حقوق اداری تطبیقی، چاپ دوم، تهران، نشر تدریس، 1389.
- واثق، قادر علی، «معیارهای شایسته‌سالاری در اسلام»، مجله معرفت، شماره صد و چهل و یک، 1388.
- ویسی، محمد، «دانش­گرایی و شایسته‌سالاری، مبتنی بر اخلاق اسلامی در نصب و ارتقاء مدیران» نشست علمی، پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی، پژوهشکده علوم انسانی، 1390.