بررسی احکام فقهی ارز مجازی: مطالعه موردی بیت کوین

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 گروه حقوق دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب.تهران.ایران

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت، جیرفت، ایران.

3 استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان ایران

10.22034/ejs.2022.323556.1121

چکیده

چکیده:
زمینه و هدف: بیت کوین، (ارز مجازی) پول رمزنگاری شده‌ای است که فقط از راه فضای مجازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در پژوهش حاضر ابعاد فقهی موضوع با دو رویکرد فقه فردی و حکومتی و همچنین در دو سطح معامله و استخراج تبیین گشته است؛ علاوه بر این نیز با استفاده از روش تحقیق اجتهاد چندمرحله ای و نظر خبرگان مالی اسلامی و مراجع عظام تقلید شروط جواز استفاده از پول‌های رمزنگاری شده احصا گردیده است.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که، در خصوص مشروعیت این پول بین فقها اختلاف نظر است، بعضی فقها نظر به عدم مشروعیت آن دارند و مهمترین دلایل فقهاء برای رد مشروعیت بیت کوین ابهام داشتن این ارز، مشخص نبودن مبدا و مقصد آن، پرخطر و ریسک‌پذیر بودن و خارجی بودن آن است. اما برخی دیگر از فقها و اقتصاددانان قائل به مشروعیت ارز مجازی هستند و دلایلی نیز بر مشروعیت آن بیان می‌دارند.
نتیجه‌گیری: دیدگاه فقه در مقابل با موارد مستحدثه مالی از جمله «بیت کوین»، تأییدی است. پول مورد تأیید فقه شیعه محصور به وجوه نقد نیست. مالیت یک ارز رابطه مستقیمی با مطلوبیت آن در میان عرف عقلاء و مردم دارد. در فقه شیعه هیچ قید و مبنایی مبنی بر آن که مالیت ایجاد شده از مزایای مصرف‌گرایی باشد وجود ندارد و ارز مجازی و بیت‌کوین مالیت دارد.
واژگان کلیدی: احکام فقهی، پول رمزنگاری شده، بیت کوین، ارزمجازی، مشروعیت، عدم مشروعیت

کلیدواژه‌ها


- ابن­منظور، محمد، لسان­ العرب، چاپ سوم، بیروت، دارالصادر، 1414.
- انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، قم، انتشارات کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415.
- بهجت، محمد، وسیله النجاه، چاپ دوم، قم، شفق، 1423.
- پاینده، ابوالقاسم، نهج­الفصاحه، چاپ دوم، تهران، جاویدان، 1362.
- جعفری لنگرودی، محمدباقر، ترمینولوژی حقوق، چاپ اول، تهران، ابن­سینا، 1346.
- جلیلی کامجو، سید پرویز، یکسان­سازی یا افزایش نرخ ارز؟ روزنامه دنیای اقتصاد، اسفند ماه 1391.
- حسینی­مقدم، سید حسن، فرزین­فر، به­آرا، «تحلیل وضعیت زنجیره­های بلوکی و معاملات ارزهای دیجیتال از منظر حقوق ایران و فقه امامیه»، پژوهش­نامه­ی حقوق فارس، سال دوم، شماره­ی پنجم، 1398.
- خردمند، محسن، «بررسی و استخراج و مبادله­ی رمزارزها با تمرکـز بر شبکه­ی بیت­کوین»، فصلنامه­ی معرفت اقتصاد اسلامی، سال دهم، شماره­ی دوم، 1398.
- خمینی، روح­الله، 1421، کتاب البیع، تهران، موسسه­ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
- خورسندی کوچصفهانی، زهرا، چیتسازیان، مرتضی، «واکاوی ارزهای دیجیتال از منظر فقه و حقوق»، فصلنامه مطالعات میان رشته­ای فقه، دوره اول، شماره دوم، 1400.
- روشن، محمد، «بررسی وضعیت فقهی و حقوقی بیت­کوین»، مجله تحقیقات حقوقی دانشگاه شهید بهشتی، دوره بیست و دوم، شماره هشتاد و هفت، 1398.
- روشن، محمد، مظفری، مصطفی، میرزایی، هانیه، «بررسی وضعیت فقهی و حقوقی بیت­کوین»، مجله تحقیقات حقوقی، دوره بیست و دوم، شماره هشتاد و هفت، 1398.
- ساکی، محمدرضا، حقوق جزای عمومی، چاپ دوم، تهران، جنگل، 1388.
- سبحانی، حسن، قائمی­نیا، علی­اصغر، «تاملی در منشا ارزش بیت­کوین از منظر اعتباریات علامه طباطبایی (ره)»، پژوهش­نامه اقتصادی، دوره هجدهم، شماره هفتاد، 1397.
- سلطانی، محمد، «ماهیت حقوقی پرداخت الکترونیک»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، دوره شازدهم، شماره یک، 1394.
- سیاه بیدی کرمانشاهی، سعید، کناری­زاده، حمیدرضا، «بررسی اجمالی مقررات ارز دیجیتال و پیامدهای قانونی آن». تمدن حقوقی (دوفصلنامه)، دوره اول، شماره یکم، 1397.
- طباطبایی، سیدمحسن، منهاج­الصالحین، چاپ اول، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1410.
- عبداللهی، محمود، مبانی  فقهی اقتصاد اسلامی، قم، نشر بوستان کتاب، 1372.
- عیوضلو، حسین، موسویان، سیدعباس، رضایی صدرآبادی، محسن، نوری، جواد، «تحلیل فقهی-اقتصادی اسخراج ارزهای مجازی در نظام اقتصادی اسلام»، معرفت اقتصاد اسلامی، سال یازدهم، شماره یک، 1398.
- فرجی، یوسف، پول، ارز و بانکداری، نشر شرکت چاپ و نشر بازرگانی، 1389.
- فیرزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، جلد سوم، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415.
- محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه، چاپ دوازدهم، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1406.
- مطهری، مرتضی، نظری بر نظام اقتصادی اسلام، تهران، نشر صدرا، 1378.
- موسوی بجنوردی، کاظم، دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، تهران، مرکز دائره­المعارف بزرگ اسلامی، 1373.
- میرزاخانی، رضا، سعدی، حسین علی، «بیت­کوین و ماهیت مالی-فقهی پول مجازی»، جستارهای اقتصادی، دوره پانزدهم، شماره سی، 1397.
- نائینی، میرزا محمدحسین، منیه الطالب فی الحاشیه المکاسب، جلد اول، تهران، مکتبه المحمدیه، 1373.
- نائینی، میرزا محمدحسین، المکاسب و البیع، جلد دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413.
- نواب­پور، علیرضا، تـحلیل فقهی کارکـردهای پول­های رمزنگاری شده، دانشگاه امام صادق، تهران، 1397.
- یوسفی، احمدعلی، ماهیت پول و راهبردهای فقهی و اقتصادی آن، نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1377.
- یوسفی، احمدعلی، نواب­پور، علیرضا، طالبی، محمد، «تحلیل فقهی کارکردهای پول‌های رمزنگاری شده (مورد مطالعه بیت کوین)».  اقتصاد اسلامی، دوره هجدهم، شماره هفتاد و دو، 1397.
منابع لاتین
- Bier, Jonathan, The Block Size War: The Battle Over Who Controls Bitcoin's Protocol Rules. London: Jonathan Bier Publisher, 2021.
- Chuen, D. L. K, Handbook of digital currency: Bitcoin, innovation, financial instruments, and big data: Academic Press, 2015.
- Schar, Fabian, Berentsen, Aleksander, Bitcoin, Blockchain, and Cryptoassets: A Comprehensive Introduction. Washington: The MIT Press, 2020.