راهکارهای فقهی جهت حفظ ذخایر بین نسلی ناظر بر عدالت و پرهیز از ظلم

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 بخش علوم قران و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان شهید چمران تهران

2 بخش علوم قران و فقه، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شیراز

چکیده

ذخایر بین نسلی به مجموعه‌ای از منابع مهم گفته می‌شود که زندگی انسان‌ها بدان وابسته بوده و بدون آنها سلامت جسم و روان، آسایش و آرامش فردی و اجتماعی از بین می‌رود. از مهم‌ترین این ذخایر می‌توان به زمین، آب، هوا و... اشاره نمود که البته در این بین همانگونه که خداوند فرموده است: «جَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ کُلَّ شَیْءٍ حَیٍّ» (انبیاء:30)، آب جایگاه ویژه‌ای می‌یابد. با توجه به رویه‌ی نامتعارف انسان‌ها در استفاده از این منابع مهم خطر نابودی این منابع برای نسل‌های آینده خطری جدی می‌نماید که علوم مختلف باید از ظرفیت‌های خود در این زمینه استفاده نمایند و برای هدایت این مسئله تدبیر کنند. یکی مهم‌ترین این علوم فقه می باشد، از ظرفیت‌های فقه در این زمینه می‌توان به تاکید بر عدالت و پرهیز از ظلم در جهت حفظ ذخایر بین نسلی اشاره نمود. پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی درصدد پاسخگویی به سوالاتی از قبیل؛ «راهکارهای فقهی در جهت حفظ ذخایر بین نسلی چیست؟»؛ «عدالت و ظلم در دیدگاه فقه جهت حفظ ذخایر بین نسلی چگونه است؟» و... می‌باشد. درباره‌ی پیشینه‌ی پژوهش باید گفت پژوهش‌های پراکنده‌ای در این باره انجام شده است اما وجه افتراق پژوهش حاضر با آنها در این است که موضوع ذخایر بین نسلی را با توجه به ظرفیت‌های فقه مورد بررسی قرار می‌دهد و پاسخگویی به این نیاز را از طریق مجاری فقهی دنبال می‌کند.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم
* نهج البالغه
* اِبن الحاجب، عثمان بن عمر، جامع األمهات، ناشر، الیمامة للطباعة و النشر و التوزیع، 1421ق.
* اِبن جزی الکلبی، محمد بن احمد، القوانین الفقهیة، بیجا، بیتا.
* اِبـن حجـر هیتمـی، احمـد بـن محمـد، تحفـة المحتـاج فـی شـرح المنهـاج، مصـر، المکتبـة التجاریـة 
الکبـرى بمصـر لصاحبهـا مصطفـى محمـد، 1357ق.
* اِبن رشد القرطبی، محمد بن احمد، المقدماتالممهدات، بیروت، دارالغرباإلسالمی، 1408ق.
* اِبن سیده، على بن اسماعیل، المحکم و المحیط األعظم، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1421ق.
* اِبـن شـاس، عبـداهلل بـن نجـم، عقـد الجواهـر الثمینـة فـی مذهـب عالـم المدینـة، بیـروت، دار الغـرب 
اإلســامی، 1423ق.
* اِ ّ بــن شــبه نمیــری بصــری، عمــر، تاریــخ المدینــة المنــورة، تحقیــق فهیــم محمــد شــلتوت، بیــروت، 
دارالتــراث، 1410ق.
* اِبـن شـهر آشـوب، محمـد بـن علـى، مناقـب آل ابـی طالـب، نجـف اشـرف، مکتبـة و المطبعـة الحیدریـة، 
1376ق.
* اِبن عابدین، محمد امین بن عمر حنفی، رد المحتار على الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
* اِبــن عثیمیــن، محمــد بــن صالــح)1429ق(، الشــرح الممتــع علــى زاد المســتقنع، دارالنشــر، دار ابــن 
الجــوزی، 1429ق.
ِ ِ ــی فقــه
َ ِف َ الم َســالِ ِک ف
َشــر
 الســالِک إلــ َى أ
ْ َش ُ ــاد َّ
* اِبــن عســکر، عبدالرحمــن بــن محمــد بغدادی)بیتــا(، إر
َ اإلم ِ ــام َ مالِــک، مصــر، شــرکة مکتبــة و مطبعــة مصطفــى البابــی الحلبــی و أوالده، بیتــا.
* اِبــن فهــد حلــی، احمــد بــن محمــد اســدى،‌ المهــذب البــارع فــی شــرح المختصــر النافــع، قــم، دفتــر 
انتشاراتاســامى وابســته بــه جامعــه مدرســین حــوزه علمیــه قــم، 1407ق.
* اِبن قدامة حنبلی، عبداهلل بن احمد، المغنی البن قدامة، قاهره، مکتبة القاهرة، .1388
21
راهکارهای فقهی جهت حفظ ذخایر بین نسلی ناظر بر عدالت و پرهیز از ظلم
* اِبـن قیـم الجوزیـة، محمـد بـن أبیبکـر، إعـام الموقعیـن عـن رب العالمیـن، بیـروت، دارالکتـب العلمیـة، 
1411ق.
* اِبن مفلح، ابراهیم بن محمد، المبدع فی شرح المقنع، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
* اِبن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارصادر، 1414ق.
* اِبن مودود الموصلی، عبداهلل بن محمود، االختیار لتعلیل المختار، قاهره، مطبعة الحلبی، 1356ق.
* اِبنغرابیلــی، محمــد بــن قاســم، فتــح القریــب المجیــب فــی شــرح ألفــاظ التقریــب= القــول المختــار 
فـی شـرحغایة االختصـار، بیـروت، الجفـان و الجابـی للطباعـة و النشـر، دار ابـن حـزم للطباعـة و النشـر و 
التوزیــع، 1425ق.
،ً دمشق، دارالفکر، 1408ق.
َبوجیب، سعدى، القاموس الفقهی لغة و اصطالحا
* ا
* اِسماعیل صینى، محمود، المکنز العربى المعاصر، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون، 1414ق.
* اِصفهانـی، ابوالحسـن، وسـیلة النجاة)مـع تعالیـق اإلمـام الخمینـی ره(، قـم، موسسـه تنظیـم و نشـر آثـار 
امامخمینى)س(، .1380
* اِمـام خمینـی، روح اهلل الموسـوی، رهبـر انقـاب و بنیانگـذار جمهـورى اسـامى ایـران، تحریـر الوسـیلة، 
قـم، مؤسسـه مطبوعـات دارالعلـم، .1379
* بابرتی، محمد بن محمد، العنایة شرح الهدایة، بیروت، دارالفکر، بیتا.
َ ِم ّـی شـافعی، سـلیمان بـن محمـد، التجریـد لنفـع العبیـد= حاشـیة البجیرمـی علـى شـرح المنهـج،
ْر
ُ َجی
* ب
بیجـا، مطبعـة الحلبـی، 1369ق.
* بحرانـی، یوسـف، الحدائـق الناضـرة فـی أحـکام العتـرة الطاهـرة، قـم، مؤسسـة النشـر االسـامی التابعـة 
لجماعةالمدرسـین، بیتـا.
* بستانى، فواد افرام، فرهنگ ابجدى، تهران، اسالمی، .1375
* بعلــی حنبلــی، عبدالرحمــن بــن عبداهلل،کشــف المخــدرات و الریــاض المزهــرات لشــرح أخصــر 
المختصــرات، بیــروت، دار البشــائر اإلســامیة، 1423ق.
* بکــری الدمیاطــی الشــافعی، ابوبکر)المشــهور بالبکــری( عثمــان بــن محمــد، إعانــة الطالبیــن علىحــل 
ألفــاظ * فتــح المعیــن )هــو حاشــیة علــى فتــح المعیــن بشــرح قــرة العیــن بمهمــات الدیــن(، بیجــا، 
دارالفکــر للطباعــة و النشــر و التوزیــع، 1418ق.
* بهاءالدین المقدسی، عبدالرحمن بن إبراهیم، العدة شرح العمدة، قاهره، دارالحدیث، 1424ق.
* تهانـوى، محمدعلـى بـن علـى، کشـاف اصطالحـات الفنـون و العلـوم، بیـروت، مکتبـة لبنـان ناشـرون، 
1996م